101
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
корхоналарига, шу жумладан, хорижий капитал иштиро-
кидаги корхоналарга ҳам кредитлар ажратмоқда.
Фикримизча, Ўзбекистон тижорат банклари активлари
рентабеллигини аниқлашда ривожланган мамлакатлар-
да қўлланилаётган ҳисоб-китоблардан фойдаланиш мақ-
садга мувофиқдир.
Ривожланган мамлакатларда
тижорат банклари ак-
тивлари даромадлилик даражасини ҳисоблашнинг энг
содда ва кенг тарқалган усули бу активлар рентабеллиги
кўрсаткичи (RoA) ва операцион харажатлар рентабел-
лиги (Cost to Income)ни ҳисоблашдан иборатдир. Актив-
лар рентабеллиги формуласи
банк фаолияти самара-
дорлигини белгилаб берадиган молиявий кўрсаткични
аниқлашга имкон беради. Ҳисобот даври учун активлар
рентабеллигини (Return on Assets – RoA) аниқлаш учун
исталган танланган давр учун соф фойдани шу давр учун
актив ларнинг ўртача миқдорига бўлиш орқали муайян
санага ҳисоблаб чиқиш мумкин.
Таъкидлаш жоизки, ушбу кўрсаткич доимий равишда
самарали маълумот тақдим этмаслиги мумкин.
Амалий
таҳлиллар шуни кўрсатмоқдаки, тижорат банклари йи-
риклашиб борган сари RoA кўрсаткичи пасайиб бориш
эҳтимоли кучаяди. Бу бир
тарафдан банк активларини
бошқариш қийинчилиги вужудга келаётганлигидан дало-
лат берса, бошқа тарафдан бозорнинг юқори рентабел-
лик қисми ўзлаштириб бўлиб, паст рентабеллик қисмига
ўтилганлигидан далолат беради.
Шу нуқтаи назардан,
банк активлари рентабеллиги
даражасини ҳисоблашда банк активлари кенгайишини
инобатга олиш, хусусан, қилинаётган харажатлар қанча
даромад келтираётганлигига баҳо бериш лозим бўлади.
Ушбу кўрсаткич банкнинг кенгайиши қанчалик
самара
келтираётганлигини баҳолаш имкониятини беради. Банк
активлари рентабеллигини ҳисоблашда банк активлари
таснифланиб, ҳар бир таснифланган актив бўйича алоҳи-
102
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
да ҳамда жами актив бўйича рентабелликни ҳисоблаш
мақсадга мувофиқдир. Бу банкнинг қайси йўналишдаги
активлари даромадлилик даражаси юқорилигини баҳо-
лаш имконини беради.
Биз буни 2014–2018 йилларда АТ “Алоқабанк” ва унга
таққосланаётган банкларнинг активлари рентабеллиги
мисолида кўришимиз мумкин.
Ушбу кўрсаткич 2018 йилга келиб, АТ “Алоқабанк” учун
3,2 фоизни, “Ипак Йўли” АТИБ 4,5 фоизни, “Ҳамкорбанк”
АТБ 3,1 фоизни, АТИБ “Ипотека-банк” 1,5 фоизни,
АТБ “Қишлоққурилишбанк” 1,1 фоизга ошган.
Рентабеллик кўрсаткичи ўртача йилига ўсиш
АТ “Алоқабанк” учун 2,8 фоизни, АТИБ “Ипак Йўли” 3,0
фоизни, АТБ “Ҳамкорбанк” 3,6 фоизни, АТИБ “Ипотека-
банк” 1,8 фоизни, АТБ “Қишлоққурилишбанк” 0,9 фоизни
кўрсатмоқда.
3.2жадвал
Do'stlaringiz bilan baham: