Mutaxassis xodimlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti

bilim — o‗rganilgan ma‘lumotlarni eslab qolish va qayta tushuntirib berish; 
ko‗nikma — o‗rganilgan bilimlarni tanish vaziyatlarda qo‗llay olish; 
malaka — o‗rganilgan bilim va shakllangan ko‗nikmalarni notanish vaziyatlarda qo‗llay 
olish va yangi bilimlar hosil qilish; 
kompetensiya  —  mavjud  bilim,  ko‗nikma  va  malakalarni  kundalik  faoliyatda  qo‗llay 
olish qobiliyati. 
 

---

 
88 
tashkillashtirish  xizmati  (ETS),  Yaponiya  ta‘lim  sohasidagi  tadqiqotlar  milliy  instituti 
(NIER)    va  boshqa  nufuzli  ilmiy  pedagogik  muassasalar  tomonidan  amalga  oshirib 
kelinmoqda.  Mazkur  tadqiqotda  Iqtisodiy  hamkorlik  va  taraqqiyot  tashkilotiga  a‘zo 
davlatlarning  aksariyati  ishtirok  etadi.  Tadqiqot  turli  mamlakatlarning  ta‘lim  tizimlaridagi 
o‗zgarishlarni  aniqlash  va  taqqoslash  hamda  ta‘lim  sohasidagi  strategik  islohotlarning 
samaradorligi va natijaviyligini baholash imkonini beradi. Aksariyat mamlakatlarda mazkur 
tadqiqotga juda katta qiziqish bildiriladi. PISA ta‘lim sifatini baholash maktabda asosan 4 ta 
yo‗nalishda:  o‗qish  savodxonligi,  matematik  savodxonlik,  tabiatshunoslikka  oid 
savodxonlik va kompyuter savodxonligi bo‗yicha amalga oshiriladi.  
2009 yilda mazkur tadqiqotda 74 davlat ishtirok etgan bo‗lsa, 2012 yilda 65 ta davlat 
o‗quvchilari  baholanib,  ilk  marotaba  yangi  tipdagi  nazorat  topshiriqlari  sifatida  interaktiv 
xarakterdagi  (interactive  problems)  topshiriqlar  berilib,  o‗quvchilardan  mustaqil  ravishda 
yangi ob‘ekt — virtual qurilmani tadqiq qilish so‗ralgan. Virtual qurilma sifatida MP3-pleer 
yoki konditsioner berilgan. Shundan keyin ularning ishlashi va faoliyat qonuniyatlariga oid 
topshiriqlar  berilgan.  PISA  tadqiqot  natijalari  bo‗yicha  2000  yildan  boshlab  eng  yuqori 
reyting o‗rinlarini Xitoy, Janubiy Koreya, Singapur, Yaponiya, Finlandiya va Niderlandiya 
davlatlari egallab kelmoqda.  
Dunyo jamoatchiligiga mashhur, boshlang‗ich sinf o‗quvchilarining o‗quv yutuqlarini 
xalqaro  baholash  tizimlaridan  biri  matnni  o‗qish  va  tushunish  sifatini  xalqaro  tadqiqoti 
PIRLS  (  Progress  in  International  Reading  Literacy  Study)  hisoblanadi.  Mazkur  tadqiqot 
dunyoning  turli  davlatlaridagi  boshlang‗ich  sinf  o‗quvchilarining  matnlarni  o‗qish  va 
tushunish  darajasini  baholash,  taqqoslash  hamda  milliy  tizimlarning  o‗ziga  xos 
xususiyatlaridagi tafovut  va farqlarni aniqlash imkonini bergan. Tadqiqot 5 yilda bir  marta 
o‗tkazilib, bugungi kunga qadar 3 marta 2001, 2006 va 2011 yillarda tashkil etilgan. 
PIRLS tadqiqoti jarayonida ikki turdagi o‗qish baholanadi: 
Adabiy o‗qish tajribasini egallashga qaratilgan o‗qish: 
- Ma‘lumotlarni o‗zlashtirish va ulardan foydalanish maqsadiga qaratilgan o‗qish. 
Tadqiqotning  konseptual  g‗oyalariga  asosan  badiiy  va  ilmiy-ommabop  matnlarni 
o‗qish darajasini baholashda 4 turdagi o‗qish ko‗nikmalari farqlanadi: 
- yaqqol ko‗rinishda berilgan ma‘lumotlarni topish; 
- o‗qilgan matn asosida xulosalarni shakllantirish; 
- axborotlarni umumlashtirish va interpretatsiya qilish; 
- matnning strukturasi, tilga xos xususiyatlari mazmunini baholash va tahlil qilish. 
XXI  asrda  dunyoning  rivojlangan  davlatlarida  ta‘lim  mazmunini  modernizatsiya 
qilishning asosiy yo‗nalishlaridan biri sifatida ta‘limda kompetensiyaviy yondashuvni joriy 
etish  masalasiga  asosiy  e‘tibor  qaratilmoqda.  Kompetensiyaviy  yondashuvga  asoslangan 
ta‘lim  –  o‗quvchilarda  egallangan  bilim,  ko‗nikma  va  malakalarini  o‗z  shaxsiy,  kasbiy  va 
ijtimoiy  faoliyatlarida  amaliy  qo‗llay  olish  layoqatlarini  shakllantirishga  yo‗naltirilgan 
ta‘lim hisoblanadi. 
O‗zbekiston  Respublikasida  ta‘limning  uzluksizligi,  uzviyligi,  o‗quvchi  shaxsi 
ustuvorligidan  kelib  chiqib  ularning  yosh  xususiyatlariga  mos  ravishda  quyidagi  tayanch 
kompetensiyalar shakllantiriladi: 

---

 
89 
 
Uzluksiz  majburiy  ta‘lim  tizimining  majburiy  minimal  ta‘lim  mazmuni  va 
egallanadigan  kompetensiyalar  —  o‗quvchilarning  ta‘lim-tarbiya  maqsadlariga  qaratilgan 
turli  hatti-harakatlarni  bajarishga  imkon  beradigan  nazariy  bilimlar,  amaliy  ko‗nikma, 
malaka va shaxsiy fazilatlar yig‗indisidir. 
Umumiy  o‗rta  ta‘lim  tizimida  ta‘lim  sifati  monitoringi  modeli  bir  necha  o‗zaro  aloqador, 
shu  bilan  birgalikda  ma‘lum  darajada  mustaqil  pedagogik  jarayon  va  kategoriyalarning 
uzviy munosabatidan tashkil topgan.