Tikuv 1-123 (2013). P65

YIRIK ZAVOD VA FIRMALARDA ISHLAB
CHIQARILADIGAN IGNALAR
2-jadval
Ignalarning asosiy o‘lchamlari va belgilanishi 
Artin mexanika zavodi (Rossiya)
Turi
Nomeri
Uzunligi,
mm
Kolba
diametri,
mm
«Tekstima»
(Germaniya)
«Zinger»
«Juki»
(Yaponiya)
1 2 3 4 5 6 7 
0025 90,100 32,2 2,04 – 25 ½ 3 TK ½ 3 
110,120
130,150
0029 60,65 32,2 2,04 MY 1023 81 ½ 1 DC ½ 1
70,75
80,85
90,100
110,120
130,140
150,160
170,180
70,75
0037 60,65 33,2 2,04 B27 – DC ½ 27
80,90
100,110
120
0052 60,65 33,2 2,04 1128 88 ½ 1 DA ½ 1
70,75
80,100
110,120
0092 60,65,70 36
75, 80, 85 36,5
90,100 37 2 354 135 ½ 1 DP ½ 1
110,120
130,140
150
0019 90,100 38,5 1,64 755H – Eb ½ 755
110,120
130
0128 60,65,70 37,3
75, 80 37,5
90 37,7 1,64 1738A 16 ½ 23 –
100 37,9
110 38,1

---

36
Davomi
1 2 3 4 5 6 7 
0141 65,70 38
75,80,85
90, 100 38,4 1,64 1441 68 ½ 1 LQ ½ 3
110
120,130
0203 60,65 38,2
70,75
80,85,90
100,110
120,130
160
140, 150 39,6
170, 180 40,2
200
110, 120
0277 60, 37,4
90, 100 38,2
120 38,6 1,9 1738 16 ½ 231 DB ½ 1
110,
130,140 38,6
150
180,200 39,4
0319 60,65 38,2
100,110 39,2
38,6
39,2
2
–
135 ½ 7
DP ½ 7
0204 70,80 38,5 2 – – –
90, 100
65, 70, 37,8
75, 80, 85 1,64
160, 170 39 2,04
70,75
80, 85, 90 38,6
120, 130 2 134 135 ½ 5 DP ½ 5
140 39,6
150, 160
170 40,2
180, 200
0335 60,65 38,2
70, 75
80, 85, 90 38,6
100, 110 39,2 2 – – Mt ½ 134

---

37
Davomi
1 2 3 4 5 6 7 
140, 150
120, 130
170, 180 40,2
200
110, 120
110 2 – 141 ½ 1 AV ½ 1
120
100, 110
1,9
–
–
DF ½ 2
90, 100
130, 140 43
120, 130 2 Sy 3355 135 ½ 5 DP ½ 17
75, 80 44,5
120, 130
140, 150
39,6
160, 170
180, 200
0445 60, 65, 70 38,2
75, 80 38,6 1,64 – – DF ½ 2
85, 90
100, 110
39,2
160
0484 60, 65 41 2 101 – Uo106
70, 75
80, 85
130, 140
150
0518 60, 65 42
70, 75
80, 85
90, 100
42,6
150, 160
170
0558 80, 90 43,5
140, 150
160
0594 60, 65, 70 44
85, 90 45,5 2 – 62 ½ 1 DV ½ 1
100, 110
120, 130 46

---

38
Davomi
1 2 3 4 5 6 7 
100, 110
80, 90
0724 70, 75 50,4 1,75 209ILgK 175½7 TQ½7
80, 90
0729 70, 75 50,4 1,75 209IKK – –
85, 90
100, 120
130
160
130, 140
140, 150 69,5 2,5 794 7½1 DV½1
0873 60, 65 41,3 171BE 29–13 LM½IT
110, 120
45
130
0634 90, 100 44,6
180, 200 46,4
0647 60, 65 43,8 2 B-63 – –
70, 75
120, 130
100, 110
120, 130
140, 150
80, 90
100, 110
120, 130
140, 150
160
0791 70, 85 60 1,75 – 175½1 TQ½1
150, 160
170
0800 110, 120 68
160, 170
180, 190
200 69
70, 75
140, 150 45,4 2 332 231 DI½3
160, 170 45,8

---

39
Davomi
1 2 3 4 5 6 7 
100, 110
120, 130
0895 65, 75 59,3 1,5 – 137½1 PH½1
80, 90
85, 95
110, 120
130, 150
Gazlama va materiallar
Oliy
iplar
Erkaklar ko‘ylagi
uchun va viskoza shoyi
60
Iplarning shartli (savdodagi) nomeri
Igna
nomerlari
Lavsan iplar
Ipak
iplar
Kapron
iplar
65
22Ë(90/2)
75–90
Lavsanli shoyi
80
65
75–90
Kapron tipidagi
sintetik gazlama
80
65
75–90
Sof junli yengil,
lavsanli jun
60
22Ë
65a
85–110
Lavsanli
80
22Ë(90/2)
65
85–110
Shtapel va ip gazlama
33Ë(90/3)
33
85–110
50
40
33Ë
33a
85–130
Komvol jun va mayin
jun
50k
50
33Ë(90/3)
33
85–130
Movut
60
22Ë
65a
85–130
80
22Ë
65
85–130
30
60 Ë(34/2)
18
90–130
Drap, bobrik, tukli jun
50k
40
33Ë
33a
90–130
Gazlama
50k
10
90Ë(34/3)
13a
130–210
Ko‘p qavatli va
60
22Ë
65a
90–130
Dag‘al movut, plashbop
shoyi, bir tomoni
rezinalangan material,
sun’iy mo‘yna
11k
90Ë(34/3)
13
130–210
og‘ir gazlama
13k
90Ë(34/2)
18
130–210
13k
Tikiladigan gazlamalarga muvofiq tavsiya etiladigan
ip va igna nomerlari
3-jadval

---

40
olinadi. Mashina ignalarining maxsus raqamli belgilaridan tashqari,
nomeri ham bo‘lib, u son jihatidan sterjen diametrini 100 ga
ko‘ðaytirilganiga teng bo‘ladi. Òikuvchilik sanoatida 60 dan 210
gacha bo‘lgan nomerli ignalar ishlatiladi. Masalan, 1022-M rusumli
tikuv mashinasining ignalari 0277 nomeri bilan belgilanadi. Ster-
jenining diametri 0,75 mm bo‘lgan ignalar 0277 N75 tarzda belgi-
lanadi. Yoki A-90 belgili igna Artin mexanika zavodida ishlab
chiqarilganini anglatadi.
Jahon miqyosida katta hajmda ishlab chiqariladigan zavod va
firmalar ignalarining o‘lchamlari va belgilanishi 2-jadvalda keltiril-
gan.
Materiallarni tikish uchun oldin kerakli ið va unga mos igna
tanlash kerak bo‘ladi. Òikiladigan gazlamalarga muvofiq tavsiya
etiladigan ið va igna nomerlari 3-jadvalda ko‘rsatilgan. Iðni tan-
lashda uning (S) o‘ng va (Z) chað taraflama o‘ralish yo‘nalishiga
e’tibor qaratish lozim. Agar ið to‘g‘ri tanlanmasa, ba’zi tiðdagi
tikuv mashinalarida baxya hosil bo‘lish jarayonlarida ið o‘rami
ochilishi natijasida o‘zining ðuxtaligini yo‘qotishi mumkin. Shu
sababli tikuv mashinasiga qo‘yiladigan talablarga mos holda iðni
tanlash kerak bo‘ladi.
Savol va toðshiriqlar
1. Birinchi tikuv mashinasi qachon yaratilgan va u qanday ko‘ri-
nishdagi chok bilan tikar edi?
2. Zanjirsimon baxyali tikuv mashinalari asosan qaysi firma va zavod-
larda katta hajmda ishlab chiqariladi?
3. Mamlakatimiz tikuvchilik korxonalarida qaysi firma va zavodlarda
ishlab chiqariladigan tikuv mashinalari keng qo‘llaniladi?
4. Òikuvchilik sanoatida texnologik jarayonlarni mexanizatsiyalashtirish
va avtomatlashtirish borasida qanday ishlar amalga oshirilyaðti?
5. Òikuv mashinalari yaratish yoki takomillashtirish jarayonida loyiha-
lashtirish bosqichlarini tushuntirish.
6. «Pfaff» (Germaniya) firmasining 142-732/09-263/02-900/05 BS x
10 tikuv mashinasi belgilanishi qanday tahlil qilinadi?
7. Òikuv mashinasi qanday asosiy qismlardan tuzilgan?
8. Baxya hosil bo‘lishiga qarab tikuv mashinalari necha turga
bo‘linadi?
9. Òezlik ko‘rsatkichlariga ko‘ra tikuv mashinalari qaysi guruhlarga
bo‘linadi?
10. Òikuv mashinalari vazifasiga ko‘ra qanday guruhlarga bo‘linadi?

---

41
11. Bolt va vintning bir-biridan farqi nimada? Ular qayerlarda
qo‘llaniladi?
12. Strukturaviy sxemalarni tuzish ketma-ketligi qanday?
13. Ichki va tashqi uzatmalarning tuzilishi jihatidan bir-biridan farqi
nimada?
14. Òikuv mashinalarining asosiy ishchi organlariga nimalar kiradi?
Ularning vazifalari haqida tushuncha bering.
15. Mexanizatsiyalashtirilgan mexanizm va qurilmalarni sanab o‘ting.
16. Igna mexanizmlari harakati bo‘yicha qanday turlarga bo‘linadi?
17. Baxyaqator deb nimaga aytiladi? Baxyaqatorning qaviq qatordan
farqi nimada?
18. Òikuvchilik buyumlarini tikishda qaysi ko‘rinishdagi zanjirsimon
baxyaqatorlar qo‘llaniladi?
19. Mashina ignalari qaysi ko‘rinishlarda bo‘ladi? Mashina ignalari
shartli belgilanishi va nomeriga qarab qanday turlarga bo‘linadi?
20. Òikiladigan gazlamalarga muvofiq ið va ignalar qanday tanlanadi?
Òest savollari
1. XVI asr oxirlarida kim tomonidan bir iðli zanjirsimon baxyali
to‘qima tikish mashinasi kashf etilgan?
A) Bartolomeya Òimonye;
B) Karl Veyzental;
C) Uilyam Li;
D) Òomas Sent.
2. Karl Veyzental nechanchi yilda qo‘lda bajariladigan qaviqlardan
nusxa ko‘chiruvchi tikuv mashinasini yaratdi?
A) 1766-yil;
B) 1755-yil;
C) 1799-yil;
D) 1753-yil.
3. 1970-yili Angliyada ðoyabzal tikadigan mashina uchun Òomas
Sentga qanday unvon berilgan?
A) Patent;
B) faxriy yorliq;
C) orden;
D) qimmatbaho sovg‘a.
4. 1829-yili fransuz Bartolomeya Òimonye qanday mashina yaratgan?
A) Ikki iðli zanjirsimon baxyali;
B) yo‘rmab-tikish;

---

42
C) bir iðli zanjirsimon baxyali;
D) to‘g‘ri javob yo‘q.
5. 1834-yili moki baxyali tikuv mashinasi kim tomonidan yaratilgan?
A) Ellios Xou;
B) Bendjamin Bin;
C) Òomas Sent;
D) Uolter Xant.
6. 1858-yili qaysi firma aylanma harakatlanuvchan ikki iðli zanjirsi-
mon baxyali tikuv mashinasini ishlab chiqara boshladi?
A) «Zinger»;
B) «Vilkokk Jibss»;
C) «Shtrobel»;
D) «Riss».
7. O‘tgan asrning 30–50-yillarida qaysi davlatlardan tikuv mashinalari
uchun 30 dan ortiq ðatent olingan?
A) AQSH, Fransiya, Olmoniya;
B) Germaniya, Gretsiya, Irlandiya, AQSH;
C) AQSH, Buyuk Britaniya, Germaniya, Fransiya;
D) Buyuk Britaniya, Irlandiya, Amerika.
8. Barcha ko‘rinishdagi tikuv mashinalari uchun ignalar qaysi firmada
tayyorlanadi?
A) «Òorrington»;
B) «Yamoto»;
C) «Juki»;
D) «Seyko».
9. «Pfaff» (Germaniya) firmasi tikuv mashinalari nechta raqamli
belgilanishga ega?
A) 25 ta;
B) 20 ta;
C) 30 ta;
D) 22 ta.
10. Qaysi mashinasozlik birlashmasida ishlab chiqariladigan tikuv
mashinalari 2-guruh raqamlar bilan belgilanadi?
A) «Juki» (Yaðoniya);
B) «Òekstima» (Germaniya);
C) «Minerva» (Chexoslovakiya);
D) Òo‘g‘ri javob yo‘q.

---

43
11. Qaysi javobda tikuv mashinalarning ðuxtaligiga to‘g‘ri ta’rif
berilgan?
A) Mashina sifati uning belgilangan vazifani bajarishdagi ishlash
darajasini bildiradi;
B) mashinaning ta’mirlash muddatlari oralig‘ida o‘zining ishlash va
ish qobiliyatini saqlab qolishligidir;
C) bu mashinaning belgilab berilgan funksiyasi bo‘yicha o‘rnatilgan
muddat davomida to‘xtovsiz ishlashidir;
D) to‘g‘ri javob yo‘q.
12. Baxyaqator hosil bo‘lish jarayonida iðlar chalishish xarakteriga
qarab tikuv mashinalari necha guruhga bo‘linadi, qaysilar?
A) Moki baxyali tikuv mashinalari;
B) ko‘ð iðli zanjirsimon to‘g‘ri baxyaqator hosil qilgan tikuv
mashinalari;
C) gazlama chetlarini yo‘rmash mashinalari;
D) zanjirsimon baxyali tikuv mashinalari.
13. Òezlik ko‘rsatkichlari bo‘yicha tikuv mashinalari necha guruhga
bo‘linadi?
A) 3;
B) 5;
C) 2;
D) 6.
14. Ignalarning qanday ko‘rinishlari bo‘ladi?
A) Egri;
B) to‘g‘ri;
C) qirrali;
D) yoysimon.
15. Moki qurilmasi nimalardan tuzilgan?
A) Naycha, naycha qoðqog‘i, moki o‘qi, naycha ushlagich, moki
uchi;
B) moki o‘qi, naycha, igna, chalishtirgich;
D) teðki, naycha qoðqog‘i, moki uchi;
E) to‘g‘ri javob yo‘q.
16. Gazlamani bir baxya uzunlikka surish vazifasini nima bajaradi?
A) Igna;
B) tishli reyka;
C) teðki;
D) chalishtirgich.

---

44
17. Òortish vinti nima uchun ishlatiladi?
A) Bir detalni ikkinchisiga mahkamlashda;
B) bir detalni ikkinchisiga biriktirishda;
C) qirqilgan bir detalni ikkinchisiga nisbatan tortish yo‘li bilan
mahkamlashga;
D) bir detalni ikkinchisiga qat’iy aniq holatda mahkamlashda.
18. Aylanma harakatni ilgarilanma harakatga aylantirish uchun tikuv
mashinalarida qanday mexanizmlar ishlatiladi?
A) Krivoshið shatunli;
B) ðovodok;
C) koromislo;
D) polzunli.
19. Òikuvchilik sanoatida qaysi nomerli ignalar ishlatiladi?
A) 60 dan 190 gacha;
B) 70 dan 210 gacha;
C) 80 dan 220 gacha;
D) 60 dan 210 gacha.
20. A-90 raqamli igna qaysi zavodda ishlab chiqariladi?
A) Orsha;
B) Artin;
C) Rostov-Don;
D) Podolsk.

---

45
14-rasm.
Ikki ipli moki baxyaqator.
L
A
B