Namangan davlat universiteti "iqtisodiyot" kafedrasi

 
2. Muqobil investitsiyalar. 

---

49 
Investitsiyalar bitta natijaga eriShiShning bir nechta muqobil variantlari mavjud 
bo‘lgan holda yoki qandaydir cheklangan resursning (pul mablag‘laridan taShqari) bitta 
manbasini iShlatganlarida o‘zaro inkor etuvchi yoki muqobil bo‘liShi mumkin. 
Masalan: «UzsanoatquriliShbank» o‘z filiallarining komp’yuter texnikasi bilan 
ta’minlaSh vazifasini hal etayotganida, unga turli firmalar o‘zaro muqobil bo‘lgan bir 
nechta investitsiya loyihalarini taklif qiliShgan. ToShkent univermagi uchun uning 
binosini turli firmalarga ijaraga beriSh to‘risidagi taklif ham o‘zaro inkor qiluvchi 
loyihalarga misol bo‘ladi. Resurslar cheklanganligi bilan bog‘liq ko‘pgina iqtisodiy 
masalalar singari muqobil investitsiya loyihalaridan birini tanlaSh muammosi ham 
cheklangan vaqt davomida ro‘y beradi, ya’ni Shu vaqt davomida resurslarning 
etiShmovchiligi muammosini ham xal etiSh kerak. Masalan: iShlab chiqariSh korxonasi 
oldida yoki birssexdagi uskunalarni yangilaSh yoki yangissex quriSh loyihalaridan birini 
tanlaSh muammosi Shu davr ichida birdaniga ikki loyihani moliyalaShtiriSh imkoniyati 
yo‘qligi tufayli yuzaga keladi. Quyidagi misolda muqobil investitsiyalardan birini 
tanlaSh jarayonida ro‘y beradigan muammolarni ko‘rib chiqamiz.
 
3. Investitsiya loyihalarining amal qiliSh muddatlaridagi farqlar. 
Investitsiya 
loyihalari 
samaradorligini 
baholaShda 
diskontlaSh 
stavkasini 
tanlaShdan taShqari Loyihalarni amal qiliSh muddati xam ta’sir ko‘rsatadi. Masalan: 
transport firmasi iShlatilgan va yana uch-turt yil xizmat qiliShi mumkin bo‘lgan yoki 8-
10 yil xizmat qiladigan yangi avtomobillarni sotib oliShi mumkin.
Investitsiya resurslari cheksiz qayta investitsiyalangan Sharoitda Loyihalarini 
NPVga ko‘ra tafsiflaSh Sharoitida bunday zarurat yuzaga keladi. Buni tuShuniSh uchun 
transport firmasi bo‘yicha misolga qaytamiz. Ma’lumki, firma to‘rt yil xizmat qiladigan 
yoki to‘qqiz yil xizmat qiladigan yangi avtomobillarni sotib oliShi mumkin. NPVga 
ko‘ra Loyihalarni oddiy tanlab oliSh maqsadga muvofiq emas. CHunki, Loyihalarning 
amal qiliSh muddati turlicha (to‘rt yildan so‘ng firma eski maShinalarni hisobdan 
chiqarib, boShqalarini sotib oladi deb ko‘zda tutilgan). Buning ustiga bu muddatlar 
karrali emas. SHu sabab hisob-kitoblarni taqqoslaShni ta’minlaSh uchun bu ikki 
Loyihani bir xil xizmat davrga keltirib oliShimiz kerak. CHunki, aynan Shu muddat 
investitsiyalangan aktivlar ikki Loyiha bo‘yicha teng xizmat muddatini o‘tab bo‘ladi. 
Ko‘rinib turibdiki, bu hisob-kitoblar uzoqqa cho‘ziladi. SHu sabab, bu muammoni 
echiSh uchun soddalaShtiriShning qulay vositasi ekvivalentli annuitetdan foydalaniSh 
kerak. Bu usul ba’zida NPVni yillik hisoblaSh deb ham aytiladi.(21-formula): 
EA=ANPV 
ANPV( inglizcha- annualized net present value)
 
Bunday soddalaShtiriShda taqqoslanayotgan loyihalarda kaltislik darajasi bir xil 
bo‘lgandagina yul kuyiladi. 
EA ni topiSh usuli NPVni hisoblaSh hisoblaSh usuliga muvofiq emas. U NPVni 
maksimallaShgan investitsiya loyihasini tanlaShni osonlaShtiradi xolos.
Ekvivalent annuitet – darajali, ya’ni unifikatsiya qilingan annuitet bo‘lib, 
baholanayotgan loyiha bilan bir xil davomiylikka va bu loyihadagi NPV bilan bir xil 
joriy qiymatga ega. Bunday annuitetni hisoblaSh formulasi quyidagi ko‘riniShga ega: ( 
22-formula): 

---

50 
EA =NPV / PVA1n,k 
Bu formulada PMT – EA, PVA – NPV , bilan almaShtirilgan.