X. X. Komilova, U. A. Vohidova

26-rasm.  0 ‘zbek milliy kostyumi elementlarini uslublash
Moddiy  madaniyat  airanalari  boshqa  xalqlarning,  ayniqsa 
“ekzotik” mintaqalaming zamonaviy dizaynerlari e ’tiborini ham jalb 
etmoqda.  Yangi  dizayn  paydo  boMishiga  boshqa  madaniyatlar 
amaida  bitmas-tuganmas  manbadir.  Insonni,  ayniqsa,  g‘arbda- 
gilaming  barchasini  noma’lum,  ajoyib,  kundalikda  uchramaydigan,
94

---

odatdan  farqlanadigan  “ekzotika”  doimo  jalb  etgan.  Zamonaviy 
madaniyatning  Sharq  mamlakatlari  an’analari  bilan  qiziqishi  faqat 
yangilik  va  ajoyibotlarni  istashdan  iborat  boim agan  -   sharq 
falsafasi,  dini,  tabiat  va  insonga  munosabatida  yangi  dunyoqa- 
rashning yangi  alomatlarini  qidirish, kelajak sivilizatsiyasining asosi 
bo‘lishi  mumkin.  G‘arb  sivilizatsiyasining  inqirozi  “sivlizatsi- 
yalashmagan”  xalqlarni  hayotiy  tajribasi  G'arb  munosabatining 
o'zgarishiga  sabab  bo‘ldi,  modomiki  aynan  Sharqda  inson  tabiat 
mavjudoti  bo‘lgan  ekan,  shu  bois  boshqalari  bilan ham  uyg‘unlikda 
yashamoqda.  Postindustrial  sivilizatsiya  g‘arb  va  sharq  ana’nalari 
sintezi asosida barpo etilmoqda.
Kiyim  model lashda  boshqa  xalqlarning  madaniy  an’analariga 
nazar tashlash  qadimdan ma’lum.  Yevropaliklarni  Sharq  ekzotikasi, 
boyligi  va  nozik  didi  bilan jalb  etib  kelgan.  Yevropa  kostyum  tari- 
xining har bir davrida salb yurishlari davridan zamonaviy modadagi 
“etnik  uslubigacha”  sharq  ta’sirini  sezish  mumkin.  Yevropa 
kostyumidagi  ko‘p  yangiliklar  Sharq  yoki  Amerikadan  kelgan 
(X.Kolumb Amerikani  ixtiro qilgandan so‘ng).
1970-yy.  boshida  Yevropa  dizaynerlarining  uchinchi  dunyo 
milliy  madaniyatini  o ‘zlashtirishi  natijasida  modada  “etnik  uslub” 
paydo  b o id i  va  u  hozirgacha  o‘z  aktualligini  yo‘qotmadi.  Jahon 
modasida  yevropalik  dizaynerlaming paydo bo‘lishi  bilan yana ikki 
yo'nalish  belgilandi  --  sharq  madaniyati  namoyandalari  tomonidan 
yevropa  an’analarini  kostyumda  o‘zlashtirish  (masalan,  X.Mori, 
R.Kavakubo,  Yo.Yamamoto  kolleksiyalarida)  va  yevropalik  bo‘l- 
magan  dizaynerlaming  ularga  yot  sharq  an’analarini  o‘zlashtirishi 
(“etnik  uslub”  yapon  dizayneri  Kenzo  Takada  kolleksiyasidan 
boshlandi,  unda  Janubiy-Sharqiy  Osiyo  mamlakatlarining  milliy 
kostyum mavzulari qo‘IJangandi).[3]
Zamonaviy kostyum dizaynida milliy ana’analarni o ‘zlashtirish 
o ‘ziga  xos  xususiyatlari  postmodernizm,  jumladan  iqtibos  (sitata) 
uslubi  (o'zgartirmasdan  kostyum  qismlarini  o‘zlashtirish  va 
modelda har xil  ijodiy manbalardan  elementlarni aralashtirish) bilan 
bog‘liq.  Iqtibos  sifatida  milliy  kostyumning  detali,  bezak  elementi, 
naqshi,  bichimi 
yoki  rang  gammasi  bo‘lishi  mumkin.  Har  xil 
iqtiboslami  birlashtirib,  turli  halqlaming  kostyum  elementlarini 
aralashtirib,  dizayner  1970  yillarga  o ‘xshash  aniq  va  taniqli  ijodiy
95

---

manba bilan bog‘liq bo‘lmagan mutlaqo yangi siymoni  yaratdi. Jan- 
Pol  Gote,  Dj.Galyano,  R.  Djili  etnik  mavzulari  bo‘yicha  o ‘z 
modellarini aynan shunday yaratishadi.
Kostyum  modellashda  milliy  kostyumning  bichimini  o ‘zlash- 
tirish  maxsus  sohadir.  Etnik  uslub  allaqachon  jahon  xalqlarining 
kostyum  shaklini  zamonaviy  kostyumga  moslashtirdi.  Odatda,  bu 
oddiy  shaklli,  ko‘pincha  tikilmagan  kiyim  sari,  sarong,  poncho, 
paneva va b.  iborat.
Sharq  an’analarining  g‘arb  dizayniga  ta’siri  shakllar,  ranglar 
(Sharq  mamlakatlar  rang  madaniyatidan  ko‘p  modali  ranglar 
o‘zlashtirilgandi -  indigo, “ziravorlar rangi”, “xitoycha sariq”. “bud- 
daviy  to ‘q  sariq”  va  b.),  aksessuarlar,  amaliy  san’atining 
o ‘zlashtirilishi bilan cheklanmaydi.
Hozir  jahonda  didlar  plyuralizmi  (xilma-xilligi)  va  estetik 
ideallaming  teng  huquqligi,  shu  jumladan  go‘zallik  to‘g ‘risidagi 
tasavvur,  ba’zi  etnomadaniyat an’analari  bilan  bog‘liq  ravishda  yuz 
bermoqda.  Yevropa  g ‘o ‘zaIlik  turi  qatorida  modada  yevropalik 
bo‘lmagan  inson  siymolari  tenghuquqlik  o ‘rinni  egalladi.  1960-yy. 
(P.Karden  va  P.Rabanda)  podiumga  qora  tanli  manekenshchitsalar 
chiqdi  (Noemi  va  b.)  va  faqat  oq  tanlilargina  go‘zallik  etaloni 
bo‘lmasligini  isbotlashdi, modomiki manekenshchitsaning siymosi -  
bu  doimo  o‘ziga  xos  vaqt  etaloni,  go‘zallik  ideali  deb  hisoblanadi. 
Podiumlarda  va  moda  jumallarining  sahifalarida  har  xil  insonlar 
katta  ahamiyatga  ega.  Bu  bilan  har  bir  millat,  xalq  va  insonning 
o ‘ziga xosligi qaror topadi.
Zamonaviy madaniyatning prinsipial asosi -  estetik flyuralizm, 
go‘zallik  haqida  har  xil  milliy  tushunchalarni,  ko‘pincha  bir  biriga 
o'xshamaydigan,  tenghuquqlikni  nazarda  tutadi.  Zamonaviy  moda­
da bir xil  modali  shaklning etaloni,  har bir  insonning  individualligi, 
mislsizligi qadrlanmoqda.
G‘arb  va  sharq  an’analarining  sintezi  an’anaviy  etnik  va 
yevropa kiyimiga nisbatan insotiga individuallikni  namoyon etishga, 
ya’ni  sifatli  kiyimni  loyihalashga  imkon  beradi.  Hattoki,  1960-yy. 
“xippilar”  boshqa  xalqlar  milliy  kostyumlari  asosida  yevropa 
uniformasiga  ishbilarmon  inson  kostyumi  alternativ  ravishda  kiyim 
yaratishdi.
96

---

Kostyum 
loyihalashda 
yangicha 
yondoshish 
sharqona 
kostyumning  o ‘zgarish  va transformatsiyalariga moyil  erkin  loyiha- 
lami,  shuningdek  kiyinishdagi  individuallikning  yevropacha  an’a- 
nalariga  xos  xususiyatlami  birlashtirgan  yapon  dizaynerlariga  ham 
taalluqlidir.  Yapon  boy  merosi  ko‘p  asrlar  davomida  yapon 
madaniyati  an’anasini  saqlash  va  ta’minlashga  qaratilgan  mada- 
niyat  rivojida  muhim  tajribadir.  0 ‘tmish  zamonaviy  hayot  bilan 
doim hamnafas boigan,  u hozir ham mavjud va zamon bilan doimo 
muloqotda.
Yapon  dizaynerlari  zamonaviy  kiyim  yaratganda  an’anadagi 
kiyimning konkret  shaklini  o‘zlashtirmasdan,  kostyum  yaratishning 
umumiy  tamoyillarini,  kompozitsion  usullarini,  badiiy  ijodiy 
an’analarini  taqlid  etishadi.  Dastavval  ular  qulay,  oddiy,  universal 
boigan sharq kiyimning bichimini asos qilib olishadi.  Erkin bichim -  
sharq  kiyimining  muhim  xdssasi:  u  tanani  deformatsiyalamasdan, 
tana  va  kiyim  orasida  m a’lum  masofani  hosil  qiladi.  Yapon  kiyimi 
asosida  oddiy  geometrik  shakllar  -   to !g‘riburchak  va  trapetsiya 
namoyon  bo‘ladi.  Yapon  dizaynerlari  bu  tamoyilni  ko‘pincha 
qo‘llashadi.
Materialga  b o ig an   an’anaviy  munosabat  sharq  dizaynerlarini 
boshqalardan farqlovchi xususiyatidir:  ular ko‘pincha yangi material 
barpo  etish  sohasida  novator  boigan.  Matolarda  kompozitsion 
markazning  yo‘qligi  va  nosimmetriklik  yapon  san’atining  antiqa 
xususiyatidir  -   guldonlaming  qutichalaming,  pardalaming  “oqib 
ketayotgan”  naqshini  yapon  dizaynerlari  zamonaviy  kiyimda 
o ‘zlashtiradi  (masalan,  Kenzoning  mashhur  galstuklaridagi  naqsh 
ko‘ylakka  mayin  “oqib  o‘tgan”  yoki  X.  Morining  naqsh  solingan 
ko‘ylaklari).  Yapon  dizaynerlari  nosimmetrik  konstruksiyani  taklif 
qilib, 
kostyum 
dizaynida  dekonstruksiya 
yo‘nalishiga 
asos 
solishdi.[18]
Sharq  mamlakatlari  an’anaviy  liboslaridagi  oddiy  bichim, 
kiyimda ko‘p  qavatlilik,  tana atrofida  o'ralgan  kiyimlar zamonaviy 
modellarda  aks  etilmoqda.  Bunday  modellar  harakat  uchun  qulay, 
erkinlik  va  komfort  yaratadi.  XXI  asr  madaniyatida  Yevropa  va 
Amerika,  Osiyo va Afrika madaniy an’analari ajralmas birlikni hosil 
qiladi  va  Yer  yuzida  yashayotgan  barcha  xalqlaming  madaniya- 
tining muzokarasi boiadi.
97

---