Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги

 Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги 
161 
muammolar hisoblanadi. Bu turdagi muammolar fizika darsida keng qaraladi. Chunki, 
har‖ bir‖ fizik‖ hodisaning‖ mazmuni‖ ma’lum‖ darajada‖ nazariy‖ va‖ amaliy‖ masalalarni‖
yechilishi orqali yechiladi.
Masalan, elektromagnit induksiya hodisasini tushuntirishda nazariya va 
amaliyotning rolini ajratib ifodalash mumkin emas. Chunki bu holda nazariy 
savollarning javobi va amaliy vazifalarning bajarilishi bir-birini‖to’ldirib,‖biri‖ikkinchisi 
orqali‖ rivojlantiriladi.‖ ‖ Muammoli‖ o’qitishni‖ samarali‖ amalga‖ oshirilishi,‖ o’qitish‖
jarayoniga‖ tegishli‖ muammoli‖ vaziyatni‖ tashkil‖ qilinishi‖ bilan‖ bog’liq.‖ Bu‖ esa‖
muammoli‖vaziyat‖har‖doim‖o’quvchining‖psihologik‖(fikrlashi,‖emotsional‖va‖boshqa)‖
holatini‖ ifodalaydi.‖ Ayrim‖ fizika‖ o’qituvchilari:‖ ‚o’qituvchi‖ tomonidan‖ taklif‖ qilingan‖
murakkab‖savolning‖o’zi‖muammoli‖vaziyatni‖yaratadi‛‖- deb tushunishadi. Biroq, har 
doim‖ ham‖ bunday‖ bo’lmaydi.‖ O’qituvchi‖ tomonidan‖ qo’yilgan‖ savol‖ muammoli‖
vaziyatni yaratishi‖ uchun,‖ uning‖ mazmuni‖ va‖ yechilishi‖ to’g’risida‖ o’quvchilarning‖
minimal‖ bilimi,‖ shu‖ bilan‖ birga‖ muammoni‖ hal‖ qilishga‖ bo’lgan‖ ularning‖ qiziqishlari,‖
katta‖ ahamiyatga‖ ega.‖ O’qitish‖ jarayonida‖ muammoli‖ vaziyatni‖ asosan‖ quyidagi‖
jarayonlar bilan amalga oshirish mumkin. 
Muammoli‖ vaziyat‖ o’qituvchining‖ maqsadli‖ uyushtirilgan‖ harakatisiz‖ ham,‖
o’quvchilarning‖ mustaqil‖ ishlashi‖ asosida‖ stixiyali‖ tarzda‖ paydo‖ bo’ladi.‖ O’quvchilar‖
o’quv‖kitobining‖matni‖yoki‖qo’shimcha‖adabiyotlarni‖o’qishi,‖internetdan‖foydalanish, 
televizordan‖ ko’rganlarini‖ tahlil‖ qilishi,‖ masala‖ yechish‖ yoki‖ mustaqil‖ eksperiment‖
o’tkazishda,‖ o’qituvchi‖ tomonidai‖ esga‖ olinmagan‖ turli‖ muammolarni‖ «ko’rishlari»‖
mumkin.‖Haqiqatda,‖bunga‖o’xshagan‖holatlar,‖maktab,‖Al‖va‖KHK larini amaliyotida 
ko’p‖ uchraydi.‖ Ular‖ muammoning‖ hal‖ qilinishini‖ o’z‖ vaqtida‖ o’qituvchilardan‖
so’rashadi,‖shu‖bilan‖birga,‖ayrim‖hollarda‖o’zlari‖taklif‖qilgan‖javoblarni‖ko’rsatishadi.‖
Bunday‖ yutuqlarni‖ tanlash‖ va‖ uni‖ yanada‖ rivojlantirish,‖ o’quvchilarga‖ bu‖ masala‖
bo’yicha‖to’g’ri‖maslahat‖berish‖kerak. 
Ko’pchilik‖hollarda,‖muammoli‖vaziyat‖o’qituvchi‖tomonidan‖maqsadli‖yaratilib,‖
hal‖ qilinishi,‖ uning‖ bevosita‖ rahbarligi‖ bilan‖ amalga‖ oshadi.‖ Buning‖ uchun,‖ o’qituvchi‖
o’tilayotgan‖ mavzuning‖ mazmuniga‖ mos‖ muammoli‖ savollar‖ tizimini‖ ma’lum‖ ketma-
ketlikda‖ tuzib‖ chiqadi.‖ Ular‖ o’qitishning‖ qaysi‖ bosqichida‖ (yangi‖ materialni‖
tushuntirish, yoki takrorlash paytida), qachon va qayerda (sinfda yoki uyda) 
bajarishlari,‖ o’quvchilarga‖ qanday‖ shaklda‖ taklif‖ qilinishlari‖ aniqlanadi.‖ Albatta,‖ bu 
savollar‖ va‖ vazifalar‖ o’tilayotgan‖ va‖ oldin‖ o’tilgan‖ materialning‖ mazmuniga,‖
o’quvchilarning‖ nazariy‖ va‖ amaliy‖ bilimlarining‖ darajasiga,‖ ularning‖ qabul‖ qilishi‖ va‖
o’zlashtirish‖qobiliyatlariga‖moslab‖tuziladi.‖ 
Muammoli o`qitishda fizik tushunchalarni shakllantirishda‖ o’qituvchi‖
muammoli vaziyatni yuzaga keltiradi, muxokama qilinayotgan masalaning mazmunini 
aniqlaydi‖ va‖ uni‖ o’zi‖ hal‖ qilib‖ beradi;‖ o’quvchilarning‖ faoliyati‖ reproduktiv‖ bo’lgani‖
bilan‖ ularning‖ bilishini‖ ma’lum‖ darajada‖ faollashtiradi;‖ ularni muammoning tuzilishi, 
hal qilish algoritmi bilan tanishishadi. Masalan, 8-sinfda‖«Spirtovka‖bilan‖isitilgan‖temir‖
gaykaning‖haroratini‖qanday‖o’lchash‖mumkin?»‖- degan muammoli‖savol‖qo’yiladi.‖Bu 
savolgacha‖o’quvchilar‖jismning‖haroratini‖kallorimetrik‖usulda‖o’lchashni‖bilishmaydi.‖
Shuning‖o’zi‖o’quvchilar‖uchun‖muammoli‖savol‖bo’lib‖hisoblanadi.‖Albatta,‖bu‖holda‖
masalani‖ hal‖ qilishni‖ o’qituvchi‖ o’zi‖ tushuntirib‖ beradi.‖ O’quvchilarning‖ faoliyati‖

---