Адабиётлар

insert (q,x) элемент қўйиш амали. 
Қўйиш амалини дастурга киритилаѐтганда, массив тўлиб қолиши 
ҳолатини таҳлил қилиш лозим бўлади. Маълумки, тўлиб қолиш агар массив 
навбат элементлари билан банд ҳолда яна бошқа бирор бир элемент 
киритмоқчи бўлсак вужудга келади. Масалан, юқоридаги чизмага яна 
қайтайлик. Кўриниб турибдики, бошида келтирилган массивда 3 та элемент 
жойлашган, улар мос равишда Q (3), Q (4) ва Q (5) позицияларда турибди. 
Навбатнинг сўнги элементи Q (5) позицияда турганлиги сабабли, R нинг 
қиймати 5 га тенг бўлади. Навбатнинг биринчи элементи Q (3) ўринда 
тургани учун эса, F нинг қиймати 2 бўлади. Мазкур навбатга янги G 
элементни қўйсак, R нинг қийматини мос равишда ўзгаришига олиб келади. 
Агарда навбатдаги элементни киритмоқчи бўлсак, у ҳолда массив бутунлай 
тўлиб қолади.
Чунки, бу ҳолатда F = R бўлиб, у нарса массивни тўлалигини 
англатади. Кўриниб турибдики, навбатни бундай кўринишда амалга 
оширганимизда бўш навбат билан тўла навбат орасидаги фарқни аниқлаш 
имкони бўлмай қолади. Албатта, бундай ҳолат бизни қаноатлантирмайди. 
Бундай ҳолатдан чиқиб кетишнинг ечимларидан бири массивда битта 
элементдан воз кечиш бўлиб ҳисобланади. Бунда навбатни энг максимал 

---

―Маълумотлар тузилмаси ва алгоритмлар‖ фанидан маърузалар матни.
муаллиф: Б.Б.Акбаралиев 
ҳажмдан битта кам бўлган ҳолатгача ортириб бориш имкони вужудга келади. 
Масалан, агар 100 та элементли массив навбат сифатида эълон қилинган 
бўлса, у ҳолда бу массивда навбат 99 тагача элемент қабул қила олади. 100-
чи элементни навбатга жойлаштирмоқчи бўлсак, у ҳолда тўлиб кетиш ҳолати 
юзага келади. Юқорида келтириб ўтилган ҳол учун insert қисм дастурини 
қуйидагича ифодалаш мумкин: 
if R = max(q)
then R = 1
else R = R+1 
endif 
'тўлаликка текшириш 
if R = F
then print «навбат тўлиб кетган» 
stop
endif 
q (r) =x
return
insert қисм дастурида тўлаликка текшириш R нинг янги қиймати 
аниқланганидан кейин амалга оширилади. Remove қисм дастурида эса 
бундай текшириш қисм дастурга кириб F ни қиймати эълон қилингунча. 
3. Дек 
Дек сўзи (DEQ - Double Ended Queue) инглиз тилидан олинган бўлиб, 
иккита четга эга навбат деган маънони билдиради. 
Декнинг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, элементларни ѐзиш ва 
ўқишни ҳар иккала четидан хам амалга ошириш мумкин
Декни қуйи чегаралари бирлаштирилган иккита стек кўринишда қараш 
мумкин.