O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta

Shartnomaning qo‘shimcha va boshqa shartlari. Shartnomaning qo‘shimcha 
shartlariga quyidagilar kiradi: 
1. Tovarning sifati (shartnomaning predmetida ko‘rsatilgan tovarni rasshifrovka 
qiluvchi va detallashtiruvchi sifatlari)   
2. Tovarlarni yetkazib berish va qabul qilish; 
3. Transport shartlari; 
4. Sug‘urtalash; 
5. Yuklash hujjatlari; 
6. O‘rash va markirovkalash; 
7. Fors-major holatlar; 
8. Arbitraj; 
9. Boshqa shartlar. 
Fors-major  holatlar
 
(Yengib  bo‘lmas  kuchlar  holati)    shartnomalarda  aniq  aks 
ettirilishi lozim. 
Shartnomani  bajarilishi  mobaynida  shunday  holatlar  yuz  berishi  mumkinki, 
ularni  shartnomani  tuzayotgan  paytda  oldindan  bilib  bo‘lmaydi,  ular  misli 
ko‘rilmagan  vaqtda  yuz  berib,  favqulotda    namayon  bo‘ladi.  Bunday  holatlar  fors-
major  holatlar  deb  yuritiladi.  Bunday  holatlarga  odatda  yong‘inlar,  suv  toshqinlari, 
yer  qimirlashi,  epidemiya,  avariya  va  boshqa  shu  kabilar  kiradi.  Bu  holatlar  yuz 
bergan  vaqtda    shartnomani  shartlarini  bajarilishi  butunlay  to‘xtatiladi  va  ushbu 
holatning  tugashigacha  yoki  asoratlarining  yo‘qotishgacha  davom  etishi  mumkin. 
Turli  ziddiyatlardan  qochish  maqsadida    qanday  holatlar  fors-major  holatlarga 
kirishini shartnomada sanab o‘tadilar.   Shartnomada qaysi tomonda fors-major holati 
yuzaga  kelgan  bo‘lsa,  shu  tomon    majburiyatlarni  bajarishga  imkon  bo‘lmayotgani  
haqida  belgilangan  muddat  (odatda  3-5  kun)  ichida  xabardor  qilishi  kerakligi 
ko‘rsatilgan  bo‘lishi  kerak.  Shuningdek  xalqaro  savdo  palatadarida  qabul  qilingan, 
ushbu holat yuz berganini tasdiqlovchi hujjatni ikkinchi tomonga taqdim etishi zarur. 
Bunday holatlar juda uzoq muddat cho‘zilishi ham mumkinligi sababli, kontragentlar 
bunday holatlar yuz bergan taqdirda, ma’lum bir muddatdan keyin shartnomani bekor 

---

30 
 
qilishlari mumkinligi haqida ham o‘zaro kelishishlari zarur. Lekin bu borada ular bir-
birlaridan hech qanday tovon to‘lashni yoki yetkazilgan zararlarni talab qilmasliklari 
kerakligi  ham  aniq  ko‘rsatilgan  bo‘lishi  kerak.  Chunki,  ayrim  vaqtda,  importyorlar 
eksportyorning  mamlakatida  fors-major  holatlar  yuz  berganda,  oldindan  to‘lagan 
tolovlarini qaytarib berishni talab qiladilar.  
Bunday  zaruriy  va  qo‘shimcha  shartlarga  bo‘lishdan  asosiy  maqsad,  agar  bir 
tomon zaruriy shartlarning birortasini bajarmasa, u holda ikkinchi tomon shartnomani 
bekor  qilib,  birinchi  tomondan  yetkazilgan  zararlarni  qoplab  berishini  talab  qilishi 
mumkin.  Albatta,  shartnomada  ishtirok  etayotgan  tomonlar  yuqorida  qayd  etilgan 
bo‘limlardan  tashqari,  yana  boshqa  qo‘shimcha  bo‘limlarni  qo‘shishlari  mumkin. 
Shartnomaning  mazmunini  unda  qo‘yilgan  shartlar  tashkil  etadi  va  bu  shartlar 
oldindan sotuvchi va sotib oluvchi tomonidan taxminiy kelishiladi.  
Shartnomaning boshqa shartlari.  
Shartnomada  ko‘rsatilgan  asosiy  shartlardan  tashqari    tomonlar  o‘zlarining 
xoxishlari  va  roziliklariga  qarab,  boshqa  qo‘shimcha  shartlarni  ham  kiritishlari 
mumkin. Masalan, bunda tovarning sinov jarayoniga, unga bo‘lgan texnik hujjatlarni 
rasmiylashtirish  tartibiga  doir  shartlar,  tomonlarning  roziligisiz,  huquq  va 
majburiyatlarning  uchinchi  tomonga  o‘tishi  mumkin  emasligi,  shartnomaga 
qo‘shimcha va o‘zgartirishlar kiritish tartibiga doir, tomonlarning yuridik adreslari va 
shu kabi shartlarni kiritilishini misol qilib olishimiz mumkin. Bazi qurilish va montaj 
ishlariga doir shartnomalar uchun huquq va majburiyatlar shartnomaning ichida yoki 
unga spetsifikatsiya tuzilib aks ettirilishi mumkin.