O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta

9.5. Oldi-sotdi shartnomalarida INKOTERMSni qo‘llash 
 
Inkotermos-2010ni  oldi-sotdi  shartnomalarini  tuzishda  tijorat  amaliyotida 
qo‘llash quyidagi xususiyatlari bilan tavsiflanadi. 
1.Huquqiy  nuqtai  nazardan  bu  hujjat  fakultativ  yoki  tavsiya  xususiyatiga  ega. 
Shuning uchun bu hujjatni o‘z ishida qo‘llovchi tomonlar kontraktda ushbu hujjatga 
havola qilishlari kerak.  
Agar  Inkotermsning  biror  qoidasi  shartlashayotgan  tomonlarni  qoniqtirmasa, 
sharhlashdagi  farqlarga  yo‘l  qo‘ymaslik  uchun  bu  holat  kontraktda  alohida  qayd 
etiladi.  
Lekin  bir  qator  mamlakatlarda  Inkotermsdagi  savdo  terminlarni  sharhlashning 
alohida  qoidalari  kontraktda  ularga  havola  qilinmagan  bo‘lsa  ham,  amalda 
bo‘laveradi. Buni bitimlarni bajarishda inobatga olish lozim.  

---

127 
 
Shuni  yodda  tutish  muhimki,  kontrakt  savdo  terminlarini  umum  qabul  qilgan 
yoki  Inkotermsdagidan  boshqacha  izohlasa,  kontraktning  shartlari  ustuvor 
ahamiyatga ega bo‘ladi.  
2. Inkoterms–2010 ning qoidalari ko‘p masalalar bo‘yicha umumiy xususiyatga 
ega  bo‘lib,  prinstipial  yondashuv  yoki  qarorni  taklif  qiladi,  xolos.  Shu  munosabat 
bilan oldi-sotdi shartnomasining tegishli bo‘limlarida tomonlar o‘zaro majburiyatlarni 
taqsimlashni aniqlab olishlari va batafsil yoritishlari zarur.  
3.  Tomonlar  kontrakt  bo‘yicha  yetkazib  berishning  Inkoterms  –2010  dan  farq 
qiladigan  har  qanday  boshqa  shartlarini  ifodalashlari  va  qo‘llashlari  mumkin. 
Jumladan,  Xalqaro  savdo  palatasi  tomonidan  oldingi  nashrlarda  (1936,  1953,  1976, 
1980,  1990,  2000-  yillardagi)  tavsiya  etilgan  shartlar  ham  qo‘llanilishi  mumkin. 
Biroq  bunda  kontraktning  barcha  bandlari  aniq  kelishib  olinishi  va  yozma  shaklda 
qayd  etilishi  kerak.  Bu  kontrakt  shartlarini  variativ  (turlicha)  sharhlashning  oldini 
olish  maqsadida  qilinadi.  Chunki  shartlarni  turlicha  sharhlash  qo‘shimcha 
xarajatlarga  olib  keladi.  Bu  birinchi  navbatda  majburiyatlarni  taqsimlab  olish  va 
transportirovka bo‘yicha sarf-xarajatlarga taalluqli.  
4. Inkotermsning jahonning barcha mamlakatlarida tan olinishi munosabati bilan 
bojxona hujjatlarini to‘ldirishda “Yetkazib berish shartlari” bandida, qoida tariqasida, 
kontraktning  bazis  shartlarini  aynan  Xalqaro  savdo  palatasi  qabul  qilgan  tasnifga 
(klassifikastiya)  binoan  to‘ldirish  talab  qilinadi.  Buning  ustiga  tovarning  bojxona 
qiymatini  hisoblab  chiqarishda  bitim  narxi,  ya’ni  tovarning  kontrakt  bo‘yicha  narxi 
qo‘llaniladi.  Bu  narx  darajasi  va  tuzilishi  yektazib  berishning  bazisiga  bog‘liq 
bo‘ladi.   
5.  Savdo  terminlari  savdo  tarmoqlari  va  dunyoning  turli  mintaqalarida 
qo‘llanilishi  tufayli,  ularni  izohlashga  ham,  tomonlarning  majburiyatlarini 
taqsimlashni  tushunishga  ham  bitim  tuzuvchi  mamlakatlarning    xususiyatlari  va 
odatlari ta’sir qiladi. Shuning uchun kontrakt tuzish bo‘yicha muzokaralar davomida 
tomomnlar  bir-birlarini  mintaqaviy  savdo  odatlari  haqida  xabardor  qilishi,  ular 
turlicha  izohlanadigan  bo‘lgan  hollarda  esa  kontraktning  tegishli  moddalarida 
muayyan qoidalarni aiqlab olishlari talab etiladi.