masofasini aniqlaydi. Oniy aylanish radiusi QO ning
0
Q
a
bilan tashkil etgan
burchagi (5.14) formulaga muvofiq
2
tg
ω
ε
µ
=
(5.18)
10-shakl
a
0
ga
µ
burchak ostida (
ε
>0)
aylanma harakat yo’nalishida (agar
ε
<0
aylanma harakatga teskari yo’nalishda bo’lsa) OK chizig’ini o’tkazamiz (10-
shakl). Shu OK chiziq olingan QO kesmaning Q uchi tezlanishlar oniy markazini
ifodalaydi. Shunday qilib tekis shaklning tezlanishlar oniy markazining holatini
(5.17) va (5.18) formulalaridan foydalanib topiladi. Buning uchun
a
0
va
ω
,
ε
lar
berilgan bo’lishi shart. Tekis shaklning tezlanishlar oniy markazi Q ma’lum bo’lsa,
uning boshqa nuqtalarining tezlanishlarini aniqlash soddalashadi. Q ni qutb nuqtasi
uchun olib tekis shaklning boshqa A va B nuqtalarining tezlanishlarini (5.1)
formulaga muvofiq topamiz
BQ
Q
B
AQ
Q
A
a
a
a
a
a
a
+
=
+
=
Bu yerda Q tezlanishlar oniy markazi bo’lgani uchun
Q
a
=0 bo’lib,
yuqoridagi tengliklar quyidagi ko’rinishga keltiriladi.
BQ
B
AQ
A
a
a
a
a
=
=
(5.19)
bu tezlanishlarning moduli
4
2
BQ
B
4
2
AQ
A
BQ
a
a
AQ
a
a
ω
ε
ω
ε
+
=
=
+
=
=
(5.20)
11-shakl
0
a
0
a
ω
ε
Q
O
0
Q
a
k
µ
0
a
0
a
ω
ε
µ
Q
O
0
Q
a
k
µ
A
a
B
a
µ
µ
tengliklaridan aniqlanadi. (5.11) formulalardan S tekis shaklning tegishli
nuqtalarining tezlanishlari nuqtalardan tezlanishlar oniy markazi bo’lgan
oraliqlarga proporsional ekani kelib chiqadi
BQ
AQ
a
a
B
A
=
(5.21)
olingan (5.11) va (5.12) ga asosan quyidagi natijaga kelish mumkin.
Agar tekis shaklning tezlanishlar oniy markazi, aylanma harakat burchak
tezligi
ω
va burchak tezlanishi
ε
lar berilgan bo’lsa, tekis shaklning istalgan
nuqtalarining tezlanishlarini qutb nuqta atrofida oddiy aylanma harakat
tezlanishlari kabi aniqlanar ekan. Tezlanishlar oniy markazi A va B nuqtalardan
ularning
A
a
va
B
a
tezlanishlariga
µ
burchak ostida o’tkazilgan chiziqlarning
kesishgan nuqtasida joylashgan bo’ladi (11-shakl). Agar
ε
=0 bo’lsa,
n
BQ
B
n
AQ
A
a
a
ва
a
a
=
=
bo’lib, tezlanishlar oniy markazi
A
a
va
B
a
tezlanishlar
yo’nalgan chiziqlarning kesishgan nuqtasida joylashgan bo’ladi (12-shakl).
Shuni ta’kidlab o’tish lozimki, tezliklar oniy markazi bilan tezlanishlar
oniy markazi bir nuqtada bo’lmaydi.
12-shakl
Adabiyotlar
1.
Шохайдарова П. ва бошšалар. Назарий механика. -Т.: Ўкитувчи, 1992.
2.
Рашидов Т.Р. ва бошšалар. Назарий механика асослари. -Т.: Ўкитувчи,
1991.
3.
Яхёев М.С., Мўминов К.Б. Назарий механика. -Т.: Ўšитувчи, 1990.
4.
Никитин Н.Н. Курс теоретической механики. -M.: Высшая школа, 1990.
5.
Тарг С.М. Краткий курс теоретической механики. -M.: Высшая школа,
2002.
6.
Мешчерский И.В. Назарий механикадан масалалар тўплами. -Т.:
Ўкитувчи, 1990.
7.
Мешчерский И.В. Сборник задач по теоретической механике. -М.:
Наука, 1986.
A
a
B
a
0>