Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti I. I. Xamidov xalqaro marketing

3.2-rasm. Axborotlar va axborot tizimi harakati 
Murakkab tuzilgan tashqi bozor muhiti, 
axborotlar oqimi 
Birlamchi axborot manbai, axborotni jamlash 
uchun tadqiqotlar o’tkazish jarayoni 
Ikkilmchi axborotga aylantirish, axborotni 
qayta ishlash, saralash jarayoni 
Mavjud saralangan axborot asosida zaruriy 
xulosalar chiqarish, qarorlar qabul qilish 
usullari 
 

---

38 
3.3. Axborot yig‘ish, saralash, taqdim qilish 
Marketing axborot tizimining tarkibiy qismlari bo‘lgan bu 
tizimlarni batafsil ko‘rib chiqish, ular bilan ishlashning dastlabki 
bosqichidir. Axborotlar asosan ikki turdagi hisobotlar asosida 
shakllanadi.
Ichki hisobot tizimi. 
Har bir firmaning joriy sotuv ko‘rsatkichlari, xarajatlar miqdori, 
moddiy zahiralar miqdori, naqd pul harakati, debitorlik va kreditorlik 
qarzlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar aks ettiriluvchi ichki hisoboti mavjud. 
Kompyuterlardan foydalanish firmalarga barcha bo‘linmalarni axborot 
xizmati bilan ta’minlash mumkin bo‘lgan ajoyib ichki hisobot 
tizimlarini yaratish imkonini berdi. 
To‘plangan 
ma’lumotlar 
markali 
tovarlar 
bo‘yicha 
boshqaruvchilarga reklamaga ajratiluvchi mablag‘lar hajmi, reklama 
byudjeti 
hajmi 
va 
raqobatchilarning 
strategik 
ko‘rsatmalari, 
rag‘batlantirish bo‘yicha chora-tadbirlar majmuasida reklamaning 
nisbiy samaradorligi to‘g‘risida qaror qabul qilishni engillashtiradi. 
Tashqi marketing axborotini to‘plash tizimi. 
Tashqi joriy marketing axborotini to‘plash tizimi rahbariyatni eng 
so‘nggi hodisalar bilan tanishtirishni ta’minlaydi. Bu rahbariyatning 
tijorat muhitida ro‘y berayotgan hodisalar to‘g‘risidagi kundalik 
ma’lumotlar olish usullari va manbalari to‘plamidir. 
Rahbarlar tashqi joriy marketing axborotini kitob, gazeta va 
maxsus nashr etilgan qo‘llanmalarni o‘qish, mijozlar, ta’minotchilar, 
distribyuterlar va firma xodimi bo‘lmagan boshqa shaxslar, shuningdek, 
firmaning boshqaruv xodimlari va ishchilari bilan suhbatlashish orqali 
to‘playdilar. Tashkilotchilik yaxshi yo‘lga qo‘yilgan firmalarda 
to‘planayotgan tashqi joriy axborot hajmini oshirish va sifatini 
yaxshilash uchun qo‘shimcha chora-tadbirlar ko‘riladi. 
Birinchidan, ular o‘z sotuvchilarini o‘qitadilar hamda ro‘y 
berayotgan hodisalarni qayd etish va ular haqida xabar berishlarini 
rag‘batlantiradilar. Chunki savdo agentlari firmaning «ko‘z va 
quloqlari» hisoblanadi. Ular boshqa hech qanday usullar yordamida 
to‘plash imkoni bo‘lmagan ma’lumotlarni yig‘ishda juda qulay 
imkoniyatga egalar. 

---

39 
Marketingda ichki milliy bozorni o‘rganish bilan bir xil omillar 
bilan belgilanadi. Biroq, ushbu tadqiqotlar o‘zlarining doiralarida ancha 
keng va ancha qimmat, ayniqsa dastlabki ma'lumotlarni yig‘ishda. 
Bundan tashqari, marketing tadqiqotlari texnologiyalari ma'lum bir 
mamlakatga qarab farqlanadi: rivojlanayotgan mamlakatlarda ular 
AQSh, Yaponiya, Kanada, G‘arbiy Yevropa mamlakatlari va boshqalar 
kabi rivojlangan davlatlar darajasidan sezilarli darajada yaxshir 
rivojlanganligini ko‘rish mumkin. Statistik ma'lumotlar qayta ishlashni 
boshlashi bilan eskirishi mumkin va ishonchsiz bo‘lishi mumkin.