|
8.3 – расм. Қайта ишлаш жараѐнининг тартибли схемаси
Бир қатор компаниялар томонидан ва давлатлар томонидан нефтнинг
таркибидаги машъалага ѐқиладиган йўлдош газларни, паст ҳароратли
газни, шахтадан олинадиган газни ѐки ортиқча табиий газларни
тўғридан – тўғри қазиб олинадиган жойида утилизация қилиш учун
хизматларни лойиҳалаштириш ва қайта ишлайдиган модулли
қурилмаларни таклиф қилинмоқда.
253
8.1-жадвал
№
Кўрсатгичларнинг номи
Кўрсатгичлар
1
Газ омиллари м
3
/т
130,1
2
Молкуляр оғирлиги
25,195
3
Зичлиги, кг/м
3
1,053
4
Газ компонентининг таркиби, % ҳажмий
Олтингугурт
0
Кислород O
2
0
Азот N
2
6
Углерод икки оксиди CO
2
0,46
Метан CH
4
64
Этан
C
2
H
6
11
Пропан C
3
H
8
10
i-Бутан
C
4
H
10
1,74
n-Бутан
C
4
H
10
3,91
i-Пентан
C
5
H
12
1,05
n-Пентан
C
5
H
12
0,95
Гександан юқори C
n
H
2n+2
0,436
Бундай қурилмалар ва технологиялар ѐрдамида қуйидагилар
таъминланади:
Қазиб олинадиган коннинг ўзида газни ва бошқа хом-ашѐларни
қайта ишлаш.
Табиий газни, йўлдош газни, кичик конлардаги паст
босимли газларни қайта ишлаш асосида бошқа турдаги товар
маҳсулотларини олиш мумкин.
Лицензион келишувларнинг шартларини амалга ошириш асосида
экологик муаммоларни ҳал қилиш:
машъалага бериладиган газлар
бартараф қилинади.
Амалдаги
энергия
таъминоти
объектлардан,
инфратузилмалардан ва транспорт схемаларига боғлиқ бўлмаган
ҳолда узоқ масофада жойлашган туманларни энергия ва иссиқлик
таъминоти қурилмалари билан таъминлаш мумкин.
Ишлаб чиқаришда капитал қўйилмаларни ва ушланмаларни
тежамкорлигига эришилади.
254
Сўнгги йилларда нефтни қазиб олиш жараѐнидаги нефтнинг
таркибидаги йўлдош газларни, газконденсат конларини ишлашда газ
билан биргаликда қазиб олинадиган газконденсатни шу жойнинг
ўзида қайта ишлаш иқтисодий ва экологик жиҳатдан долзарб
масалалардан бири эканлиги белгиланган. Республикамизнинг бир
қатор корхоналарида бундай муаммоларни ечимини топиш бўйича
тадқиқотлар олиб борилмоқда.
Бир қатор ҳолатлар орқали бу кабиларни тушинтириш мумкин:
нефть ва газни қазиб олиш кўрсатгичларини ошириш, экологик
муаммоларни жиддийлашуви, қуруқ газ захираларни секинлик билан
йўқолиши ва янги газконденсат конларини ишлатишга ўтилишидир.
Тайѐрланган табиий ва йўлдош газлардан эҳтиѐжлар учун ва арзон
электр энергиясини олишда ѐқилғи сифатида фойдаланилади. Табиий
газдан газ-синтезини олиш сифатида (смеси СО ва Н аралашмасини)
ҳамда ундан кўпгина органик синтезларда фойдаланилади.
Ҳозирги даврда газни қайта ишлаш асосида мақсадли
маҳсулотларни олиш нефткимѐ саноатининг ҳар саҳоларида
қўлланилмоқда. Газдан ажралиб чиққан суюқ маҳсулот – нобарқарор
газли бензин – заводда фракцияларга ѐки марказий газни фракциялаш
қурилмасида - ГФҚда ажратилади. Маълумки, нобарқарор газли
бензиндан пропан-бутан аралашмаси кўринишидаги суюлтирилган
газлар ѐки техник тоза алоҳида углеводородлар ва газли бензин
ажратиб олинади. Баъзи бир газни қайта ишлаш заводларида
элементар олтигугурт, этан, гелий ишлаб чиқарилади. Суюлтирилган
газлар нефткимѐ саноатида хомфшѐ сифатида, мотор ѐқилғиси ва
маиший ѐқилғи сифатида ҳамда аҳоли пунктларини, корхоналарни,
чорвачилик фермаларида ва бошқаларда маиший ѐқилғи сифатида
фойдаланилади.
Суюлтирилган газларнинг асосий истеъмолчилари ҳозирги
вақтда – нефткимѐ саноати ҳисобланади. Этан, пропан, н-бутан ҳамда
газли бензин ва гексан, этилен ишлаб чиқариш учун хомашѐ
ҳисобланади. Бундан ташқари ундан этилли спирт, глицерин,
этиленгликоль, дихлоретан, хлорли этил ва бошқа маҳсулотлар ишлаб
чиқарилади. Бу хомашѐлар чуқур ишланганда ундан лаклар,
эритгичлар, бўѐқлар, ювувчи воситалар, синтетик каучук, полиэтилен,
полипропилен олинади. Бундай технологиядан самарали фойдаланиш
учун Бухорада Қандим конлари туркумида газни чуқур ишлаш
асосида юқоридаги маҳсулотларни олиш бўйича завод барпо
этилмоқда.
255
Бутан синтетик бутансимон каучукни олиш учун; изобутан ва
изопентан изопренли каучук ишлаб чиқариш учун хизмат қилади ва
унинг хоссаси ҳақиқий каучукка яқин бўлади. Нефтни қайта ишлаш
заводларида газли бензиндан автобензинларни хоссаларини яхшилаш
учун компаундлаш қўшма сифатида фойдаланилади.
Суюлтирилган углеводород газлари нормал шароитда газсимон
ҳолатида бўлиш хусусиятига эга, нисбатан жуда кичик ортиқча босим
таъсирида суюқлик ҳолатига ўтганлиги учун маиший ѐнилғи сифатида
фойдаланилади.
Суюлтирилган газни ташишда мураккаб қувур узатмалар талаб
қилинмайди,
алоҳида
туманларга
баллонларда
ва
махсус
цистерналарда етказиб борилади. Бу технологияда иқтисодий
тежамкорлик сифатида қуйидагилар тавсия қилинади: (Масалан АҚШ
давлат катта миқдордаги табиий газларнинг ѐки сланец газларининг
захирасига эга) [47].
Энергия
манбаларини
диверсификациялаш,
энергетик
хавфсизлик ва мустақиллик «GTL‖усули бўйича нефтнинг
таркибидаги йўлдош газларни қайта ишлаш учун кичик қувватга эга
бўлган контейнерли модулли қурилмаларидан фойдаланилади.
Нефтнинг таркибидаги йўлдош газларни ишлаш, ишлаб чиқариш
ва сотиш бўйича кичик қувватли «GTL‖қурилмаси (4000 тонна
йилига) ҳамда Фишер-Тропш катализаторларини сотиш ишларини
амалга ошириш мумкин.
Юксак технология:
Юқорида кўрсатиб ўтилган давлатлар
компаниялар томонидан йирик тажриба-синов қурилмалари синовдан
ўтказилган [23]. Масалан, 2010 йилда ИНФРА компанияси (Россия)
томонидан табиий газдан синтетик нефть ишлаб чиқариш бўйича
кўчириб юрувчи қурилма қурилган. Қурилманинг таркибига қайта
ишлаш жараѐнининг тўлиқ физик-кимѐвий цикллари киритилган:
қувурузатма газининг олтингугуртдан тозалаш, синтез-газни ишлаб
чиқариш ва ишлов бериш Фишер-Тропш синтези асосида олиб
борилади .
Тажриба қурилмаси ѐрдамида ҳар хил бир қувурли ва кўп
қувурли реакторларда 1500 дан 3000 мм.гача баландликда
Фишер-Тропш синтези жараѐнини синовдан ўтказишнинг имконияти
мавжуд. Худди шундай тажриба қурилмаси ООО ВНИИГАЗ Газпром
томондан 2013 йилда сотиб олинган ва синов-саноатда ўтказилган.
256
Do'stlaringiz bilan baham: |
