Тилини ривожлантириш департаменти ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

3. “Turkiy morfem” portalining tavsifi 
Turkiy tillar morfemalarning grammatik kategoriyalarni ifodalovchi affiksal va o‘zak 
morfemalarni birlashtirish amalga oshirish ishlarining dastlabki bosqichi sanaladi. Grammatik 
munosabatlarni ifodalovchi grammemalar lug‘ati shu maqsadda rivojlantiriladi. Ushbu lug‘at turkiy tillar 
uchun ma’lumotlarni qayta ishlash dasturi annotatsiyalash jarayoni uchun qo‘llaniladi (1-rasm).
1-rasm. Portalda grammema lug‘atining fragmenti 

---

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY 
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY 
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021) 
67 
O‘zbek tilida berilgan har bir grammema fragmentlari bir nechta tillarda ham o‘z ifodasini topgan 
(2-rasm). Portal barcha tillar uchun ma’lumotlar bazasini boshqarish funksiyasiga ega jadvallar 
to‘plamidan iborat. Xususan, ushbu jadvallar turli turkiy tillardagi lingvistik birliklardagi grammatik 
munosabatlarga ko‘ra darajalanish imkoniyatini beradi.
2-rasm. Grammemaning portalda berilishi 
Lingvistik birliklar (affiksal va o‘zak morfemlar hamda ko‘makchilar) uchun grammatik 
qiymatlarni kiritish til mutaxassislari e’tiboriga havola qilinadi. Chunki muayyan grammatik belgi bir 
nechta funksional qiymatga ega bo‘lgani bois mutaxassis fikriga tayaniladi. Masalan, o‘zbek tilida o‘rin-
payt kelishigi qo‘shimchasi –da hol va to‘ldiruvchi vazifasida keladi. Tatar tilida esa –GA morfemasi 
ham tushum va jo‘nalish kelishigi qo‘shimchasi hisoblansa, yoqut tilida ushbu grammamemalar ikkita 
boshqa-boshqa affiksal morfemalarni bildiradi. Grammatik belgilarning to‘liq shakllarini ko‘rish uchun 
korpus ma’lumotarida olib borilgan statistik tadqiqotlarni talab qiladi. Garchi morfologik analizator va 
statistik analiz dasturida ma’lumotlarni olish uchun bu kabi funksiyasi mavjud bo‘lmasa-da, ularning 
so‘zshakllaridan lingvistik birliklarni natija sifatida olish mumkin. Ushbu funksiyani amalga oshirish 
uchun analizator semantik-sintaktik darajada amalga oshirilishi zarur.
O‘zbek tili elektron korpusi 
https://corpus-uz.herokuapp.com/
 sayt orqali foydalanish imkoniyati 
ega bo‘ldi. Uning formal-funksional modellariga token, lemma, va konkordans bo‘yicha turli matn 
atributlariga ko‘ra qidirish interfeysiga ega. Ayni vaqtda korpus menedjeri ustida fundamental darajada 
tadqiqotlar olib borilmoqda. Shu vaqtgacha ushbu korpusning hajmi 5 mln. so‘zni qamrab oladi. O‘zbek 
tilining elektron korpusi ustida lingvistik annotatsiyalash (morfologik, sintaktik va semantik) bosqichlari 
amalga oshirilmoqda. Annotatsiyalash jarayoni barcha turkiy tillar uchun umumiy bo‘lgan teglar orqali 
ifodalanmoqda: