Тилини ривожлантириш департаменти ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

DUNYO TILSHUNOSLIGIDA TIL DARAJALARINING O‘RGANILISHI (O‘ZBEK TILI 
MISOLIDA) 
 
THE STUDY OF LANGUAGE LEVELS IN WORLD LINGUISTICS (ON THE EXAMPLE 
OF UZBEK) 
 
Saparova Dilnoza Maratovna
*
109
 
Annotatsiya:
Maqolada dunyo tilshunosligida til darajalarining, xususan o‘zbek tilining
o‘rganilishi haqida so‘z yuritiladi.
Kalit so‘zlar:
til darajalari, davlat buyurtmasi, ijtimoiy ehtiyoj, materiallar, o‘qituvchining 
malakasi, axborot texnologiyalari.
Annotation
: The article deals with the study of language levels in world linguistics, especially the 
Uzbek language. 
Keywords:
 language levels, state order, social need, materials, teacher qualification, information 
technology.
Bugungi shiddat bilan rivojlanib borayotgan bir zamonda mamlakatning jahon sahnasidagi 
mavqeyini belgilovchi omillardan biri –bu, shubhasiz, Davlat tilidir. Ma’rifatparvar bobomiz Abdulla 
Avloniy: “Har bir millatning dunyoda borlig‘ini ko‘rsatadurg‘on til va adabiyotudur”. – degan so‘zlarni 
bejiz aytmaganligi fikrimiz asosi bo‘la oladi. Davlat tili mamlakatning rivojida asosiy omillardan biri 
hisoblanadi. Soat sayin iste’moldan chiqib “o‘lik til” maqomini olishga tayyor turgan bir qancha tillar 
haqida eshitmoqdamiz. Bunday holatlar bir til boshqa tilning o‘rniga kelishi, ko‘p o‘rganilishi natijasida 
paydo bo‘lishi ko‘rinib turgan haqiqat. Shunday ekan, tilimizning maqomini nafaqat mamlakat miqyosida 
oshirish, balki uni jahonga olib chiqish, dunyo tillari qatorida ko‘rish ham muhimdir. Bundan ko‘rinadiki, 
til fidoyilarining oldilaridagi eng katta vazifalardan biri – o‘zbek tilini ikkinchi til sifatida tez va oson 
o‘rganilishining o‘ziga xos usullarini ishlab chiqishdir. Jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, til o‘rganish 
bo‘yicha bir necha yo‘llardan foydalanib ko‘rilgan va foydalanilmoqda. Bu yo‘llarning ichida ko‘pgina 
o‘zini oqlayotganlari bor oqlamayotganlari borligi ham sir emas. Xo‘sh, biz o‘z tilimizni o‘rgatish, uni 
jahonga ko‘rsatish uchun nima qilmog‘imiz lozim. Albatta, biz ham o‘zini oqlayotgan yo‘ldan o‘z
“poyabzalimizni” kiyib olgan holda o‘tmog‘imiz kerak. O‘zbek tilini chet tili sifatida xorijliklarga
o‘qitishda bir necha omillarni keltirib o‘tmoqchimiz: 

O‘zbek tili o‘rgatuvchisining malakasi 
Bunda tilimizni o‘rgatuvchininig qobilyati va metodikasi asosiy vazifani bajaradi. O‘zbek tilini
o‘qitishda tilimizning leksik va grammatik sathi asosiy e’tibor markazida bo‘lib, o‘rgatuvchining bilim-
malakasi shunga yarasha bo‘lishi kerak. Til o‘qituvchi til o‘qitishning lingvometodika asoslarini 
mukammal bilishi lozim. Chunki til o‘rgatuvchi tilning imkoniyatini bilsa va eng muhimi, 
o‘rganuvchining psixologiyasini anglab yetsa, tilni o‘rganish o‘z samarasini ko‘rsatadi; 

O‘zbek tili bo‘yicha materiallarning samardorligi 
O‘zbek tilini o‘rganishda tilimizning strukturaviy jihatdan biroz murakkabligini hisobga olgan 
holda, til o‘rganish uchun mo‘ljallangan darslik va qo‘llanmalarni, ko‘rgazmali vositalarni, audio, vizual 
materiallarni sodda va ravonligini ta’minlash kerak. Buning uchun shu materiallar bilan 
ishlovchilarning ijodkorona katta mehnati talab etiladi. O‘rgatilayotgan mavzudan kelib chiqqan holda 
matnlar tanlash, lug‘atlar berish va albatta, grammatikani juda oson yo‘l bilan tushuntirish lozim. Ayniqsa 
eshitish uchun mo‘ljallangan materiallarning ham tushunarliligi, ravonligi, qiziqarliligi talab etiladi; 

O‘zbek tilini o‘qitishda til o‘qitish darajalariga e’tibor berish 
Til o‘rganuvchining til bilish darajasi eng muhim jihatlardan sanaladi. Chunki o‘rganuvchining
imkoniyat darajasidan kelib chiqqan holda bosqichma-bosqich til o‘rganishning davom etishi ko‘proq 
samara keltiradi. Bugungi kunda o‘rganish talabi kuchli bo‘lgan barcha tillar ma’lum bir me’yoriy 
darajalar orqali bosqichli tarzda o‘rganilishini kuzatishimiz mumkin. Bu bosqichlarni baholash va shu 
bosqichlar uchun dastur va darsliklar bilan ta’minlanishi lozim. Qaysiki tilga qarasak, uning o‘ziga xos 
109
*
Magistrant, Alisher Navoiy nomidagi ToshDO’TA universiteti

---