|
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent
davlat o‘zbek tili va adabiyoti
universiteti
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021)
294
маъноси ва ғоясини бадиийлаштиришга ҳаракат қилади. Бадиий асарлардаги мақол-маталларни
қайси усулда таржима қилиш ижобий натижа бериши мумкин? Ушбу бирликлар қандай таржима
қилинса, контекстдаги маъно, бадиийликни сақлаб қолиш мумкин? Ушбу саволларга жавоб бериш
учун А.Қодирийнинг “Ўткан кунлар” асаридаги мақол-маталлар таржимасига эътибор қаратамиз.
1. Тўлиқ мувофиқлик
– икки тил бирликларининг ҳам шаклан, ҳам мазмунан тўлиқ мос
келиши. Масалан:
бировга ёмонлик соғинма
–
don’t do anyharm to anybody; а rival is a rival
–
кундош кундошдир;
инсон учун дунёда ўлимдан қўрқинчли нарса йўқ –
for a person there is nothing
more fearful than death;
к
ўр кўрни қоронғуда топади – blind findsthe blinds in the dark.
2.
Қисман мувофиқлик –
шаклан бир хил, аммо лексик тузилиши, морфологик тартиби ва
услубий ясалиши ҳар хил. Масалан: қиз давлат учун эрга теккандан, ерга тегсин – a girl had better
marry a stone than marry for wealth; умр – отилган ўқ – life flows like water; итдан бўлган
қурбонликка ярамас – your puppies are worthy of nothing.
3.
Умуман мос келмаслик
–
бир тилдаги фразеологик бирликнинг бошқа тилда (рус,
инглиз) муқобилининг мавжуд эмаслиги. Эквиваленти бўлмаган фразеологик бирликни таржимада
сўзма-сўз ёки тасвирий ифода орқали ифодалаш мумкин. Масалан:
ойни этак билан ёпиб бўлмайди
– a murderwill come out;
кўрпангга қараб оёқ узат
– know how toact;
эгасини сийлаган, итига суяк
ташлар
– like father, like son;
қош қўяман деб, кўз чиқармоқ
– don’t hit the right nail on the head.
Юқорида А.Қодирийнинг “Ўткан кунлар” асарида учраган мақолларнинг эквиватенти ва
таржимасини беришнинг усуллари келтирилди. Ўзбек-инглиз параллел корпусида халқ мақоллари
шундай шаклдаги таржималарда кузатилади. Мақоллар таржимада қандай усулда берилишидан
қатъи назар, ўзбек-инглиз ПКда параллел ҳолда тегланиши мақсадга мувофиқ.
М.Холбеков, Ф.Мамаризаева таржимада бадиий услубни шакллантирувчи лексик воситалар
ўзига хос ўринга эгалигини таъкидлар экан, улар сирасига омоним, синоним, ўхшатишлар,
муболаға, шева унсурлари, фразеологик бирликларини киритишади [Mamarizayeva F., 2019: 218-
219]. Хусусан, таржимада фразеологик бирликнинг берилиши алоҳида эътибор талаб қиладиган
масала эканлиги кундай равшан. Маълумки, фразеологик бирлик ўз ва асл маъносидан узоқлашган
сўз бирикмаси саналади. Шу сабабли бундай бирликлар реал бўлмаган кўчма маъноли воқеа,
ҳолат, хусусиятни ифодалайди. Масалан:
Mehmonlarim senga biroq Omonatdir,
bo‘l ko‘z-quloq
[Longfello G., 1973: 184]
.
Таржимаси: But these guests I leave behind me,
In your watch and ward
I leave them [7].
Юқоридаги контекстда инглиз тилидаги идиоматик бирликни таржима қилишда ушбу
бирликнинг ўзбек тилида эквивалентга эгалиги қўл келган; мувофиқ таржимага эришилган.
Таржимонда шундай бирликлар луғати мавжуд бўлса, таржима сифати ошади. Ўзбек-инглиз
параллел корпусида фразеологик бирликларнинг эквивалентини бериш, уларни параллел теглаш
ПК тузишнинг асосий вазифаларидан бири саналади.
Маълумки, таржиманинг асосий вазифаси тил ва маданиятлар ўртасидаги тўсиқни олиб
ташлашдан иборат. Ушбу вазифани бажаришда, айниқса, бадиий матн таржимаси таржимон
зиммасига асл нусхадаги матн мазмун-моҳиятини таржима қилинаётган тил воситалари орқали
тўлиғича ва яна бадиий маҳорат билан етказиб бериш масъулиятини юклайди. Тилимизга
ўгирилган асарда тасвирланган бошқа халқ моддий ва маънавий ҳаётининг биз учун ҳайратомуз,
ғалати томонлари ҳам ўрни ва меъёри билан сақланмоғи керак [Саломов Ғ., 1983: 114].
С.Қўчқорова эртак жанрини ҳам шундай матнлар сирасига киритади. Эртакни халқ оғзаки
ижоди маҳсули сифатида бир халқнинг урф-одатлари, дунёқараши ва бошқа миллий
хусусиятларини яққол намоён қилади [Қўчқорова С., 2019: 262-264]. Ҳар қандай “халқ
эртакларида эл-юртни кўз қорачиғидай авайлаб сақловчи ажойиб қаҳрамонлар улуғланади;
аёлларнинг ҳақ-ҳуқуқлари ҳимоя қилинади; узоқ масофалар яқин қилинади; кишилар
характеридаги ярамас одатлар, номаъқул иллатлар танқид остига олинади; мардлик, эпчиллик,
довюраклик, меҳнатсеварлик, ҳалоллик, вафодорлик, сахийлик ғоялари улуғланади” [Жумабоев
М., 2002: 13].
С.Қўчқорова ўринли таъкидлаганидек, эртаклар мўлжалланган муштарийларнинг асосини
ёш авлод ташкил этганлигини ва уларнинг тарбиясида ижтимоий-маданий, маънавий
кўникмаларини шакллантиришга бевосита таъсир қилувчи жанр сифатида қаралганда, турли
халқлар эртакларини болалар онгига тушунарли тарзда етказиш таржимон олдидаги масъулиятни
янада ошириши шубҳасиз.
Do'stlaringiz bilan baham: |
