Тилини ривожлантириш департаменти ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY 
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY 
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021) 
243 
бар. «Тал түс» фразеологизмінің құрамында нағыз, шаңқай мағынасы үшырасады. Там сөзі – дәл, 
тура мезгілдік мағынасын беріп, жоғарыдағы сөздермен байланысады. 

Бакмак
– 1. Қарау, назар аудару, көз жіберу 2. Іздеу, қарастыру 3. Күту, баптау 4. Асырау, 
бағу, қарау 5. Шұғылдану, айналысу 
Бақ
– 1. Малды күту, өсіру 2. Тәрбиелеу, өсіру 3. Күту, қарау 4. Байқау, аңғару 5. 
Қадағалау, тексеру 6. Аңду, байқастау 7. Қору, күзету
Түрік тіліндегі бакмак етістігімен тіліміздегі 
бақ 
етістігін салыстырсақ, 
«қарау, күту, баптау, 
байқау»
мағынасын беретін екі тілдегі сөздің түбірі ба екенін аңғарамыз. Осы түбір тіліміздегі 
«аңғару, бақылау, тексеру» 
мағынасын беретін байқа, 
«байқау, қарау, бақылау, аңғару» 
мағынасын беретін абайла сөзінде де кездеседі. Түрік тіліндегі 
«қарасу, назар аудару»
мағынасындағы 
бакышмак, бактырма
сөздері де 
ба
түбірлі сөздер қатарына кіреді. 
ҚТТ-індегі кейбір сөздердің семантикалық моделі: 
ҚТТ-інде ҚҚТ-інде 
I
. Калып//Қалып
III. 
Казык//қазық
 
 
 
IV. 
Кысыр//қысыр 
 
VI. 
Намус//намыс
VII. 
Нишан//нышан
 
 
VIII. 
Өрнек//өрнек
 
 
IX. 
Рахат//рақат
1.Пішін, форма 
2. Тілік, кесек 
1.Қалып 
2. Элементтер жиынтығы 
3. Бейне, кескін 
4. Пішін, форма 
5. Хал-жайы 
6. Түр-кейіп 
7. Тұрпат, пішін 
8. Болмыс, жаратылыс 
9. Жағдай, тұрмыс 
10. Шақ, кез 
1.Қазық 
2. Қада, тіреуіш 
3. Ауыс. Алдап 
кетушілік 
1
.Қазық 
2. Этн. Ғарыштық байланыстың 
символы 
3. Ауыс. Отбасы, негіз 
4. Ауыс. Тоқтау, тірек
1.Қысыр 
2. Құнарсыз 
3. Бос 
1.Бойдақ (мал) 
1.Намыс, ар, 
абырой 
2. Парасаттылық, 
адалдық 
3. Тазалық 
1.Ар-ождан, абырой 
1.Белгі, нышан 
2. Некелестіру 
3. Көздеу, нысана 
4. Медаль, орден 
1.Белгі 
2. Псих. ОЖЖ-нің 
ерекшеліктері 
3. Мемлекеттік белгі, рәміз 
1.Үлгі, модель 
2. Көшірме, ұқсас 
3. Өнеге, тәлім 
4. Үлгілі (ауыл) 
1.Оюлы бедер, көркемдік 
түр 
2. Ауыс. Нақыш, әшекей 
3. Ауыс. Үлгі, өнеге, 
тәлім 
1.Дамыл, тыныштық 
2. Жайбарақат 
3. Жайлы, ыңғайлы 
4. Тыныш, жеңіл 
1.Керемет, ғажап 
2. Тыныштық, зейнет 

---