Азим ҳожиев ўзбек тили сўз ясалиши

А. Ходжиев, А. Нурманов, Н. Махмудов. 
Спорнме вопросн 
в системе словообразования тюркских язмков. //Советская тюркология. 
1989. №2.
35
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

шахс отининг ясалишига нисбатан „от + чи модели“ каби 
жумлаларни қўллаш мумкин. Лекин сўз ясалиши билан боғ- 
лиқ бирор ҳодисанинг моҳиятини белгилашда қандайдир 
„қолип“ асосида иш кўришга ҳеч қандай эҳгиёж йўқ. (Иш- 
нинг давомида яна бошқа фактлар ҳам бу фикрни тас- 
диқлайди.)
Сўз ясалиши маъноси. 
Бу тушунча сўз ясалиши тизи- 
мини тўғри таҳлил этишда муҳим аҳамиятга эга. Сўз ясали- 
шига оид кўпгина ҳодисаларнинг, жумладан, ясама сўзнинг 
моҳиятини тўғри белгилаш кўп жиҳатдан сўз ясалиш маъ- 
носини тўғри англаш билан боғлиқ. Шунга қарамай, сўгати 
вақтларга қадар яратилган сўз ясалишига оид ишларда бу 
тушунчанинг моҳиятини тўғри белгилаш у ёкда турсин, сўз 
ясалишига оид ҳодиса сифатида умуман тилга олинмас, ало- 
ҳида қайд этилмас эди. Сўз ясалишига оид кўпгина ҳодиса- 
ларнинг эътибордан четда қолиб келаётганлиги, айримла- 
рининг моҳияти тўғри ва аниқ ёритилмаётганлигининг асосий 
сабаби ҳам худди ана шундадир. Умуман, бу ҳодисани анг- 
ламай, эътиборга олмай ва моҳиятини тўғри белгиламай туриб, 
сўз ясалиш тизимини тўғри ва тўла ёритиш мумкин эмас.
Сўз дсалиш таркиби, сўз ясалиш асоси ва сўз ясовчининг 
таҳдилида айтилдики, ясама сўзнинг маъноси унинг таркибий 
қисмлари (сўз ясалиш асоси ва сўз ясовчи) маъноси асосида 
юзага келади, шу сабабли ҳам унинг маъносини шу қисмлар 
маъноси билан асослаш мумкин бўлади. Лекин бу сўз ясалиш 
маъноси ясама сўзнинг маъносига тенг, деган гап эмас.
Сўз ясалиш маъноси лингвистик адабиётларда турлича 
талқин этиб келинди. Мас., баъзи ишларда у сўз ясовчи 
формант маъносига тенглаштирилса, айрим ишларда бу маъно 
сўз ясалиш асосидан келиб чиқувчи маъно деб таърифланади. 
Ш. Мирзақуловнинг номзодлик диссертациясида бу қарашлар 
таҳлил этилган.1 Тадқиқотчи бу ҳақдаги ўз қарашини қуйида- 
гича ифодалайди: „Сўз ясалиш маъно типи бошқа сатҳларга 
хос маъно типлари билан боғлиқ бўлса-да, маълум белгилари 
билан улардан фарқланиб туради. Бу маъно категориялараро 
маъноларнинг синтезлашуви тарзида чиқувчи интегратив 
маъно характерида бўлиб, турли сўз туркумлари ва сўз 1
1 Ш .