Азим ҳожиев ўзбек тили сўз ясалиши

тил
атамаси билан, уларнинг ҳар бирига оид бирлик эса 
тил
бирлиги
деб юритилаверар эди. Гарчи баъзи ипшарда тил ва 
нутқнинг ўзаро фарқи қайд этилиб, уларнинг ҳар бирига махсус 
таъриф берилса-да, лекин кўп ҳодисаларнинг, жумладан, ясама 
сўзнинг тил ёки нутқ ҳодисаси эканига эътибор қаратилмаган. 
Ваҳоланки, сўз ясалиши ва ясама сўз ҳақида баҳс юритилганида, 
ясама сўзнинг лисоний ёки нутқий бирлик эканини белгилаш 
асосий вазифалардан бири ҳисобланади.
Ўзбек тилшунослигида, ҳатто, лисоний ва нутқий бирлик- 
ларни фарқлаш масаласига қатъий эътибор берилмаган 
вақтларда ҳам сўз ясалишининг маҳсули лексема бўлиши 
айтилган1 ва бунга бирон-бир эътироз билдирилмаган. Биз ҳам 
юқорида (сўз ясовчи ҳақида фикр юритганда) сўз ясалиши 
асосига сўз ясовчининг бирикувидан ҳосил бўлувчи бирлик 
лисоний бирлик — лексема бўлиши хдқида қисқача тўхтаб ўгдик.
Сўнгги йилларда тилни система (тизим) сифатида ўрга- 
ниш, тил ва нутқ ҳодисасини аниқ фарқлаб иш кўриш даъ- 
вати билан, яъни шунга алоҳида эътибор қаратилиши ту- 
файли, сўз ясалиши ва ясама сўзнинг моҳиятини белгилаш, 
ясама сўзнинг лисоний ёки нутқий бирлик2 экани масаласи
1 Мас., проф. А. Ғуломовнинг қуйвдаги фикрига эътибор беринг: 
„Ҳамма типдаги сўз ясалиш учун умумий белги лексем а ҳосил 
қилишдир“. Ўзбек тили грамматикаси, икки томлик, 1- т., „Ф ан“ 
нашриёти, Т., 1975, 23- б.
2 Ҳар бир ҳодиса учун, унинг моҳиятига мос ҳолда муайян атама 
қўллаш талаби билан, тилнинг икки ҳолатидан бири 
лисон,
иккинчиси 
нутқ
деб атала бошлади. 
Тил
атамаси эса ҳар иккиси учун умумий 
атама сифатида қўллана бошлади. Буларнинг (лисон ва нутқнинг) ҳар 
бирига оид бирликлар ҳам шу атамалар ёрдамида („лисоний бирлик“, 
„нутқий бирлик“ ёки „нутқ бирлиги“ деб) аталадиган бўлди. Ада- 
биётларда булардан ҳар бирига, уларнинг моҳиятига мос таърифлар 
ҳам берилган. Мас., қаранг: III.