Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti texnologiya fakulteti

Ishni bajarish tartibi : 
Avvalo hasharot tuxumlarning morfologik belgilari 
bilan tanishib chiqamiz. Bir necha xil hasharot tuxumlari lupa yoki mikroskop 
orqali qaraladi.
Tuxum qobig`i ya`ni xorion ko’pincha taram-taram qobirg`alar, o’simtalar, 
bilan qoplangan bo’lib, tuzilgan tuxumlarni strukturali deb aytiladi, ba`zilarida 
strukturasiz silliq tuzilishda ham bo’ladi. 
Mikroskop ostida tuxumlarning katta-kichikligiga ahamiyat bering, ularni
bo’yi 0,01 – 0,02 mm dan 8 – 12 mm gacha bo’lishi mumkin. 
Tuxumlarning rangi har xil bo’lib, ko’kimtirroq, ko’pincha qizil, ko’k, sariq 
boshqa ranglarda bo’ladi mumkin.
Hasharotlarning lichinkalari tuzilishi bir-biridan farq qilib, ular asosan 3 ta 
tipga bo’linadi. 1 - chuvalchangsimon lichinkalar, 2 – qurtsimon lichinkalar va 3 – 
kompodeosimon tipdagi lichinkalarga bo’linadi. 
G’umbak ko’p belgilari bilan tashqi ko’rinishdan yetuk hasharotlarga 
o’xshaydi. Bunday g`umbaklarning erkin yoki ochiq tipdagi g`umbaklar deyiladi, 
tashqi ko’rinishidan imagoga o’xshamaydigan ularning boshi, oyoqlari yaqqol 
ko’zga tashlanmaydigan g`umbaklarni yopiq tipdagi g`umbaklar deyiladi. 
Uchinchi tur hashorotlar g`umbagini kuzatganimizda, ularning shakli 
bochkasimon bo’lib, tana o’simtalari ko’rinmaydi, lichinkalarni qotib qolgan terisi 
pilla ichida joylashgan, bunday g`umbaklar soxta yoki to’la g`umbaklar bo’ladi. 
9- rasm Hasharotlarning tuxumlari
A- tuxum tiplari:
1- tunlam kapalakniki, 2- barg burgachasiniki, 3- qandalaniki, 4- karam 
pashshasiniki, 5- oq kapalakniki, 6- bargxo’r qo’ng`izniki, 7- chigirtkaniki, 8- chigirtka tuxumi, 
xorion parchasining katta qilib olingan qismining ko’rinishi. 9- pasha tuxumining tuzilishi (a-
mikropile, b-xorioni, v-sariqlik parda, g-yadro, d-sariqligi, e-qutb tanachalari). 
B- Tuxum to’plamlarining ochiq holatda qo’yilishi:
1- zararli xasvaniki, 2- karam oq 
kapalaginiki, 3- sholg`om oq kapalaginiki, 4- karam tunlaminiki, 6- karam bargxo’riniki, 6- 
halqali ipakchiniki. 

---

~ 25 ~