Biologiya 5 new indd

r
^
o
© e d u r tm _ u z
Ta'lim Markazi
1771-yilda britaniyalik tabiatshunos olim Jozeff Pristli quyidagicha 
tajriba o ‘tkazdi (28-rasm). Ikkita shisha idish ostiga bittadan sichqon 
q o ‘yib, ikkinchi shisha idishga tuvakdagi o ‘simlikni ham joylashtirdi. 
M a’ lum vaqt o ‘tgandan so‘ ng birinchi idish ostidagi sichqon o ‘ lib 
qoldi, ikkinchi idishdagisi esa tirik qoldi.
1. Birinchi idishdagi sichqonning o ‘ limiga nima sabab b o ‘ ldi?
2. Nima uchun ikkinchi idishdagi sichqon tirik qoldi?
3. Siz bu tajribadan qanday xulosaga keldingiz?
2. 
Dorivor qo q io ‘tning rasmidan foydalanib, daftaringizga uning 
tashqi tuzilishi haqida ma’ lumot yozing.
Dorivor q o q io ‘ t
Tashqi tuzilishi
Ж
2 - a m a liy
m a s h g ‘ ulo t. 
0 ‘ s im lik la r
b a r g id a n
g e r b a r iy
^ ^ ta y y o r la s h .
K e ra k li jih o z la r. 10 xil o ‘simlik barglari, oq q o g ‘oz, skotch, 
gazeta, faner b o ‘ laklari.
Ishni b a ja ris h ta r tib i.
1. Maktab yoki uyingiz atrofidagi 10 xil o ‘simlik bargidan na- 
muna oling.
2. Quruq latta bilan changini arting.
3. Gazeta yoki q o g ‘oz orasiga bargni tekis qilib joylashtiring.
39

---

4. Har bir bargni gazeta orasiga olib, tayyorlangan namunalarni 
bir-birining ustiga taxlang.
5. Namunalar tekis qurishi uchun ularni ikkita faner orasiga 
joylashtiring.
6. Namunalar m o g ‘orlab qolmasligi uchun ustidagi gazetalarni 
har kuni almashtiring.
7. Barglari qurib qotgach, oq q o g ‘ozga skotch yordamida yo- 
pishtiring.
8. Ota-onangiz yoki o ‘qituvchingiz yordamida quritilgan barg 
qaysi o ‘simlikka tegishli ekanligi va namuna olingan sanasini 
barg tagiga yozib q o ‘ying.
9 - § T u b a n o ‘ s i m l i k l a r
S u v o ‘ t l a r tub a n o ‘ sim lik b o ‘ lib, tanasi o rg a n la rg a b o ‘ linm a gan - 
ligi sababli, 
qattan a
yoki tallom (o rg a n la rg a b o ‘ linm agan tana) 
deb ataladi.
Barcha su vo ‘tlar x ro m a to fo rg a ega. X ro m a to fo rd a pig m en t 
joylashgan b o ‘ ladi. S u v o ‘tlar ta rk ib id a g i p ig m e n t (rang be ruvch i 
m o d d a ) tu rig a k o ‘ ra qizil, yashil, q o ‘ n g ‘ ir s u v o ‘tla rg a b o ‘ linadi. 
Bir hujayrali su vo ‘tlarga xlorella va xlam id o m o n a d a ; k o ‘ p hujayrali 
s u vo ‘tlarga ulotriks, spirogira, porfira, laminariya misol b o ‘ ladi.
X l o r e ll a - sharsim on yashil suvo't 
(2 9 -ra sm ). 
K osach asim o n x ro m a to fo ri- 
da yashil xlorofill pig m en ti joylashgan. 
Y o ru g ‘ lik ta ’ sirida x ro m a to fo rd a organik 
m o dda larn i sintezlab a vto tro f oziqlanadi. 
Suvni kislo ro d g a boyitadi. Oqsilga boy 
b o ‘ lganligi sababli chorva mollari uchun 
ozuqa sifatida ishlatiladi.
X l a m i d o m o n a d a - yadro va qisqa- 
ruvchi vakuolga ega yashil s u vo ‘t. Qizil 
k o ‘zchasi y o r u g ‘ likni sezadi. Xivchinlari 
yo rd a m id a y o r u g ‘ likka qarab harakatla-
edurtm_uz
2 9 - r a s m . Xlorella.
1 - sitoplazma; 2 - xroma- 
tofor; 3 - yadro;
4 -h ujayra q o b ig ‘ i.
40

---

Q edurtm _uz