20-ma'ruza issiqlikni almashtirish uskunalari turlari va samaradorligi. Reja

 
20.3. G‘ilofli issiqlik almashinish qurilmasi 
G‘ilofli issiqlik almashgichlar. 
Bunday uskunalarda (reaktorlarda) isitish 
yoki sovitish boshqa jarayonlar bilan (masalan, kimyoviy) birgalikda olib boriladi. 
10.12-rasmda qo‘sh devorli yoki g‘ilofli uskunaning sxemasi ko‘rsatilgan. Bunda 
issiqlik almashinish yuzasi vazifasini reaktorning devori bajaradi. G‘ilof (2) qobiq 
(1) ga flaneslar (4) yordamida biriktirilgan. Uskuna devorining tashqi yuzasi va 
g‘ilof oralig‘idagi bo‘shliqda issiqlik tashuvchi agent (masalan, suv bug‘i) 
sirkulatsiya qiladi. Uskunaning ichida esa issiqlikni qabul qiluvchi agent (suyuqlik) 
bor. Bu turdagi uskunalarning yuzasi chegaralangan (10 m
2
gacha) bo‘lib, g‘ilofdagi 
ortiqcha bosim 1 MPa dan ortmasligi kerak. 
Devordan suyuqlik muhitiga issiqlik berishni jadallashtirish uchun idishning 
ichiga mexanik aralashtirgich joylashtiriladi. Ayrim paytlarda qurilma ichidagi 
suyuqlik bug‘ yoki siqilgan gaz bilan ham aralashtirilishi mumkin. 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
18.3-rasm.
G‘ilofli issiqlik almashgich(a) va g‘ilofni uskunaga birik-tirish usullari 
(b–flanes yordamida; d–payvandlash yo‘li bilan): 
1–idishlarning qobiqlari; 2–isitiuvchi g‘iloflar; 3–halqalar; 4–flaneslar. 
Oqimlar: I–sovuq suyuqlik; II–issiq suyuqlik; III–bug‘; IV–kondensat;
V–havo. 
20.4. ARALASHTIRUVCHI ISSIQLIК ALMASHGICHLAR 
Bunday issiqlik almashish uskunalari yuqori samarali texnologik uskunalar 
qatoriga kiradi. Issiqlik tashuvchi agentlarning to‘g‘ridan-to‘g‘ri kontakti asosida 
issiqlik almashinish yuz beradi, bunda uskuna devorining termik qarshiligi 
bo‘lmaydi. Shu sababdan aralashtiruvchi uskunalarda issiqlik almashinish 
jarayonlari jadal sur’atlar bilan boradi. Ushbu issiqlik almashgichlardan issiqlik 
tashuvchi agentlarni o‘zaro aralashtirish mumkin yoki texnologik shart-sharoit 
bo‘yicha issiqlik tashuvchi muhitlarni aralashtirish zarur bo‘lgan holatlarda 
foydalaniladi. 
Кo‘pincha aralashtiruvchi issiqlik almashgichlar suv bug‘ini kondensatsiya 
qilish, suv va gazlarni (odatda havoni) isitish va sovitish uchun ishlatiladi. Bunday 
uskunalar tuzilishiga ko‘ra bir necha turga bo‘linadi: barbotajli, tokchali, nasadkali, 
ichi bo‘sh (suyuqlikni sochib beradigan). 
Bug‘ yoki gazning suyuq holatga o‘tish jarayoni kondensatsiya deyiladi. Neft 
va gazni qayta ishlash sanoatida kondensatsiya jarayoni keng tarqalgan. 
Кondensatsiya jarayoni olib boriladigan uskunalar kondensatorlar deyiladi. 
Sovituvchi agent vazifasini ko‘pincha suv, ayrim hollarda havo va boshqa sovuq 
tashuvchi agentlar bajaradi. Кondensatorlar yuzali va aralashtiruvchi bo‘ladi. Yuzali 
konden-satorlarda kondensatsiyalanayotgan bug‘ va sovituvchi suv o‘zaro issiqlik 
o‘tkazuvchi devor orqali ajratilgan bo‘ladi. Aralashtiruvchi kondensatorlarda esa 
b 
d 
I 
II 
III 
IV 
V 

---

bug‘ suv bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aralashishi natijasida kondensatsiyaga uchraydi. 
Bug‘ va suvning o‘zaro harakatiga ko‘ra aralashtiruvchi kondensatorlar 
qarama-qarshi va to‘g‘ri yo‘nalishli bo‘ladi. 10.16-rasmda to‘g‘ri yo‘nalishli 
aralashtiruvchi kondensator ko‘rsatilgan. Кondensator qobig‘i (1) ga qopqoq (2) 
dagi patrubka (3) orqali kondensatsiyalanish lozim bo‘lgan bug‘ kiritiladi. 
Sovituvchi suv soplo (4) orqali sochib beriladi. Isitilgan suv kondensat va havo bilan 
birgalikda patrubka (5) orqali nam-havo nasosi (6) yordamida tashqariga chiqariladi. 
18.4-rasmda 
qarama-qarshi 
yo‘nalishli 
barometrik 
kondensator 
ko‘rsatilgan. Qobiqda 5–7 ta tokchalar bo‘lib, ularda bug‘ va suv o‘zaro bevosita 
kontaktga o‘chraydi. Tokchalarda suvning balandligi 40 mm ga yaqin bo‘lib, 
tokchalar chekkasidagi to‘siqlar yordamida ushlab turiladi. Tokchalarning yuzasi 
yaxlit yoki g‘alvirsimon bo‘ladi. Кo‘pincha yaxlit tokchalar ishlatiladi. Bug‘ pastki 
tokchaning tagiga beriladi va yuqoriga qarab harakat qiladi. Bug‘ tokchalar orasida 
suv bilan aralashishi natijasida kondensatsiyaga uchraydi. Tokchalar o‘rtasida 
masofa pastdan yuqoriga qarab kamayib boradi, chunki bug‘ning miqdori ham 
yuqoriga ko‘tarilgan sari kamayadi. Кondensatorga bug‘ va sovituvchi suv bilan
birmuncha havo ham kirishi mumkin. 
18.4-rasm
. To‘g‘ri yo‘nalishli aralashtiruvchi kondensator: 
1–kondensator qobig‘i; 2–qopqoq; 3–bug‘ning kirishi uchun patrubka;
4–sochib beruvchi soplo; 5–suv, kondensat va havoni chiqarish 
uchun patrubka; 6–nasos.