Ya. O. Ruzmetov

7.1. G‘ildiraklarni ta’mirlash sexida ishlab chiqarishni
tashkil qilish
G ildirak sexi asosiy sexlar blokida yoki alohida binoda joylash- 
tirilishi mumkin. Bajarilayotgan ishlar hajmiga ko‘ra sexda ikki turdagi 
ta"mirlash amaiga oshiriladi - elementlari almashtiriladigan (tishli g ild i­
raklar, yaxlit gildiraklar, markazlar va o‘qlar) va elementlari almash- 
tirilmaydigan. Ta’mirlash ishlari texnologik jarayonga asosan mos 
yoTjqnomalar talablariga qat’iy rioya qilingan holda amaiga oshiriladi.
Tozalangan va yuvish mashinasida yuvilgan gildirak juftliklari 
aravachalar sexidan gildirak sexining demontaj boiim iga keltiriladi, bu 
yerda q o id a ishlatiladigan mexanizatsiyalashtirilgan asboblar va labirint 
halqalari hamda rolikli podshipniklarning ichki halqalarini yechish 
uchun induksion isitkichlar yordamida buksa uzellari yechib olinadi.
108

---

Maxsus kichik oichamli presslar yordamida buksa korpuslardan 
chiqarib oiingan rolikli podshipniklar maxsus idishga solinadi va 
ta’mirlash uchun chayqalish podshipniklarini ta’mirlash ixtisoslashgan 
boiimiga uzatiladi. Qopqoqlar, o ‘q tirgaklari va buksa korpuslari yuvish 
mashinasida yuviiadi va ta’mirlashga o ‘zatiladi. Labirint va masofa 
halqalari yuviiadi va maxsus tagliklarga yigiladi, so'ng yig‘ish uchun 
montaj boiimiga uzatiladi. Ishlab chiqarish madaniyati va tozalikni 
ta’minlash maqsadida boiim buksa qismlarga ajratilishida korpuslari- 
dagi qoldiq moylami yig ish uchun qurilmalar bilan jihozlangan. 
Qurilma pol ostida joylashtirilgan. Moy butun uchastkadan lotoklar 
orqali pol ostida o ‘matilgan bakka oqib tushadi, и toiishiga ko‘ra 
yangisiga almashtiriladi.
G ildirak juftligi buksa uzeli yechib oiinib, yaxshiiab artib tozalan- 
gandan so'ng relsli yo‘1 bo‘ylab defektoskoplash stendiga uzatiladi. 
Ko‘zdan kechirib, oichashlar va defektoskoplash bajarilgandan so‘ng 
usta ta’mirlash turini belgilaydi va gildirak juftligi mos boiimga 
o'tkazijadi.
G ildirak juftliklari uchun eng ko'p uchrayiigan tainirlash gildirak 
va katta tishli gildiraklari almashtirilishi bilan bajariladigan ta’mirdir. 
G ildirak juftliklari defektoskoplash stendidan mahkamlovchi halqalami 
yechish uchun gildirak-tokarlik boiim iga keltiriladi. Presslar boiimida 
gildirak rnarkazi va brakka chiqarilgan yetakchi gildirak press yorda­
mida chiqarib olinadi. Elementlari press yordamida chiqarib olingach, 
o‘qning o'matish yuzalari magnitli defektoskop yordamida tekshiriladi 
va isitish usuli bilan yangi yetakchi tishli gildirak va gildirak markazini 
presslab o'matish uchun 
KJ15 msurn
idagi uskunada ishlov berib, 
tayyorlanadi. Yetakchi tishli gildirak o ‘matilgan gildirak juftligi sovi- 
gandan keyin pressda siljish bo‘yicha sinaladi va diagrammalari olinadi. 
Shunga o‘xshash operatsiyalar gildirak juftliklari shakllantirilgandan 
so‘ng ham amalga oshiriladi. G ildirak markazlari yuzalarini o‘qqa 
nisbatan ekstsentrikligini bartaraf etish va o'qqa presslab o ‘matish 
to’g'riligini aniqlash uchun har bir gildirak juftligi perimetri va gildi-
109

---

rak markazlari qirralari bo‘yicha yo‘niladi. Tekshirilayotgan yuzalarda 
nomutanosibliklar mavjud boim asa bandajlami o'matish uchun g'ildi- 
rak juftliklari bandaj boiimiga uzatiladi.
Brakka chiqarilgan elementlar almashtirilishi bilan bir vaqtda sex- 
ning mexanika bo‘limida mos tamg'a va markirovkaga ega tanavarlar- 
dan yangi elementlar tayyorlanadi. 0 ‘matish yuzalariga ishlov berish 
prinsipi - val tizimi bo'yicha, ya’ni g'ildirak gupchagi o ‘qning yakuniy 
ishlov berilgan gupchak osti qismi bo'yicha, gildirak markazi chambari 
bo'yicha.
Barcha yangi tayyorlangan va uskunalarda ishlov berilgan qismlar 
defektoskoplash stendida magnitli nazoratdan o'tkaziladi. G'ildirak juft- 
liklarining elementlari almashtiriladigan ta’mirlash texnologik jarayoni 
bilan parallel ravishda elementlari almashtirilmaydigan ta’mirlash ham 
bajariladi. Bunda g'ildirak juftlig} defektoskoplash stendida tekshirilgan- 
dan so'ng o'q sheykalarini yo'nish va yuk ostida aylantirib mustahkam- 
lash, qirralarini tozalash va aylanish yuzasini profil bo'yicha yo'nish 
uchun g'ildirak-tokarlik boiim iga uzatiladi. Ta’mirlanayotgan gildirak 
juftliklarining ikkala oqimini birlashuvi yakuniy magnitli defektoskop­
lash davrida yuz beradi, So'ng gildirak juftliklari yig ish boiimiga 
uzatiladi.
G ildirak juftliklarini ta’mirlash bilan bir vaqtda buksa uzeli 
elementlari - o'q tirgaklari va buksa korpuslarini ta’mirlash ham amaiga 
oshiriladi. Buksalar tozalangandan so'ng roliklami yaroqliligini belgi- 
lash uchun belgi qo'yish stoliga o'matiladi. Zarurat b o isa buksa korpus­
larini yo'nish uchun jo'natiladi. So'ng bo'ylama-frezerlash uskunasida 
bolt-gayka o'rnatish yuzalari tozalanadi. Kesish va payvandlash vaqtida 
o'matish yuzalarining qiyshayishi yuz berishi sababli buksa korpuslarida 
ular ichki silliqlash uskunasida silliqlanadi. Pnevmatik silliqlash mashi- 
nasida tozalangan korpuslar yigish boiim iga uzatiladi. Buksa uzellari 
bilan yig'ilgan g'ildirak juftliklari bo'yash uchun bo'yash boiimiga uza­
tiladi. Bo'yalgan va quritilgan gildirak juftliklari aravachalar sexiga 
keltiriladi.
no

---

Uchastkada ta'muiash bilan bir qatorda yangi g‘ildirak juftliklari 
shakllantiriladi. Uchastkaning mexanika boiim ida tokarlik, vertikal va 
gorizontal frezerlash, parmalash uskunalari guruhi yordamida buksa 
uzeli elementlari, gildirak markazlari va o‘qlarga ishlov beriladi. G il­
dirak juftliklarmi ishlov berilgan elementlari gildirak juftliklarini shakl- 
lantirish boiim iga uzatiladi. Bundan tashqari, yangi gildirak juftligini 
shakllantirish uchun detallaming bir qismi mexanika va temirchilik 
sexlaridan, tishli gildiraklar esa ombordan keltiriladi. Shakllantirilgan 
gildirak juftliklari gildirakni ayianish yuzasini yo‘nish uchun gildirak- 
tokarlik boiimiga, so'ng buksa uzelini yig ish uchun y ig ish boiimiga 
uzatiladi. G ildirak juftliklari va ulaming elementlarini ta ’mirlashdan ol- 
dingi kutishi va saqlash zavodning gildirak parkida va gildirak sexi 
estakadasi ostida tashkii etiladi. Sex estakadasi maxsus ajratilgan may- 
donchalarda gildirak juftliklari elementlarini saqlash, ta’mirlashga tay- 
yorlangan va ta'mirlangan gildirak juftliklarmi saqlash, o‘qlar va chi- 
qindi konteynerlarini saqlash uchun moijallangan. G ildirak juftliklarmi 
saqlash maydonchasi yakka va ikkilangan relsli berk y o ilar bilan 
jihozlangan. Ikkilangan relsli y o ila r bilan jihozlangan maydonchalar 
samaraii hisoblanadi. 0 ‘qlar maxsus seksiyali stellajlarda saqlanadi.