qo'llaniladi. Vitaminoterapiya, turli um um quw atlovchi fizioterapevtik
muolajalar ko'rsatma bo‘la oladi.
Isteriya ko'pincha ruhiy jarohatlovchi vaziyatga reaksiya sifatida isterik
psixopatik fe’l-atvor belgilari bo'lgan shaxslarda
rivojlanadi, ammo patologik
xarakterologik xususiyatlari bo'lmagan shaxslarda ham rivojlanishi mumkin.
Nevrozning bu turi ko'pincha ayollarda uchraydi. Isteriyaning klinik belgilari
juda polim orf, shuning uchun u «buyuk riyokor» nom ini olgan. Isterik
kelib chiqishga ega bo'lgan buzilishlar — og'riqlar, falajliklar, qusish
holatlari, spazmlar, ko'rlik, karlik, tutqanoqlar va boshq. —
tashqi
ko'rinishi bilan boshqa somatik va ruhiy kasalliklaming simptomlaridan
kam farqlanishi mumkin. Ammo bemorlarni batafsil tekshirish vaqtida,
ularda hech qanday organik buzilishlar aniqlanm aydi. Ba’zida ruhiy
jarohatlovchi vaziyat mazmunining u yoki bu isterik belgilar bilan
bog'liqligini k o 'rish m um kin, ayniqsa, kasallik sim ptom i bem or
kechinm alarining simvolik namoyon bo'lishi bilan bog'liq bo'lganda
(masalan, isterik ko'rlik um r yo'ldoshining xiyonatiga reaksiya sifatida,
bem or buni o 'z ko'zi bilan ko'rganda) kuzatiladi.
Lokal buzilishlaiga
bog'liq bo'lmagan holda isteriyali barcha bemorlar fe’l-atvorida kayfiyatning
o'zgaruvchanligi, affektlarga moyiilik, teatrallik, namoyishkorlik xos. Ular
har qanday vositalar: o 'z tashqi ko'rinishlari, so'zlashishda o'zini
tutishlari, nigohlari, odatlari bilan o'zlarini atrofdagilar diqqat inarkaziga
qo'yishga intiladilar. Shuningdek, o'zlarini yuqori baholashlari, boshqalarga
o'xshamasliklarini ko'z-ko'z qilish, egoizm hosdir. Shu bilan birga,
bemorlar o 'ta ishonuvchan, taqlid qilishga moyildirlar.
K o'pincha isteriyada tutqanoq xurujlari kuzatiladi va ular epileptik
tutqanoqlam i eslatadi. Ammo bu kasallikning boshqa belgilari kabi,
epileptik tutqanoqlardan farqlanib, konfliktli vaziyat bilan bog'liq holda
yoki bem orga uni eslatilganda yuzaga keladi. Bem orlar o 'z xatti-
harakatlarini m a’lum darajada idora etish qobiliyatlarini saqlab qoladilar.
U lar yiqilganda o'zlariga epileptik tutqanoqlardagiga nisbatan kamroq
jarohat yetkazadilar; tutqanoq kom ponentining yaqqolligi, davomiyligi
atrofdagilarning unga e ’tibor berishi bilan bog'liq b o'ladi. Unga
achinuvchi odam lar oldida tutqanoq uzoqroq davom etadi va aksincha.
Kasallikning bu xususiyatlari
shu bilan tushuntiriladiki, bu yerda
ongning butunlay yo'qolishi sodir bo'lmaydi. Shu sabab bilan bemorlarda
pay va ko'z (shu qatorda qorachiq) retlekslari saqlangan. Bemorlarda har
doim ham epileptik tutqanoqlarga xos bo'lgan tonik va klonik tirishishlaming
yaqqol ketma-ketligi kuzatilavermaydi. Bemoriaming harakatlari xaotik
yoki simvolik m a’noga ega — ular kiyimlarini yirtadilar, yuzlarini
timaydilar yoki «ehtirosli pozalar»ni egallaydilar, qo'llarini qayiltiradilar
59
va h.k. Isterik tutqanoqdan so‘ng qisman xotiralar saqlanib qolishi mumkin.
Tutqanoqlaming davomiyligi nisbatan uzoq. 0 ‘rta tibbiy xodimning muhim
vazifasi — tutqanoq xurujlari kuzatuv kundaligida batafsil va aniq yozib
borilishi zarur.
Isterik nevrozni davolashda psixoterapiya markaziy o ‘rin egallaydi va
u bem orni real hayot sharoitlari adaptatsiyasiga yo‘naltirilgan bo'ladi.
Shuni yodda tutish kerakki, isteriya — bu
kasallik, va shuning uchun
bem orning o ‘ziga xos xususiyatlari bilan b o g liq m azah qilish, tajang
munosabat kabilarni yaxshi munosabat, og'ir bosiqlik va qat’iylik bilan
yengib o ‘tish lozim. 0 ‘ta e’tiborlilik va mehribonlik ham tavsiya etilmaydi.
Farmakologik vositalardan trankvilizatorlar ko‘p qo'llaniladi.
Yopishqoq holatlar nevrozi ko‘pincha psixastenik fe’l-atvor belgilari
b o ‘lganda rivojlanadi, am m o anom al fe’l-atvor xususiyatlariga ega
bolm agan kishilarda ham uchrashi mumkin. U juda xilma-xil yopishqoq
belgilar — shubhalar, xavotirlar, fikrlar, q o ‘rquvlar,
harakatlar va
boshqalar bilan namoyon b o ‘ladi. K o‘pincha qo ‘rquvlar (fobiyalar)
uchraydi: rak bilan kasallanib qolishdan q o ‘rqish (kanserofobiya),
sifilisdan (sifilofobiya), yurak kasalliklaridan oMishdan (kardiofobiya),
ochiq va yopiq joylardan, balandtikdan, o ‘tkir jism lardan qo'rqish
holatlari va h.k. Fobiyalar ruhiy jarohatlovchi kechinmalar ta ’siri ostida
yuzaga keladi va keyinchalik bem or ongida fiksatsiyalanadi. Analogik
vaziyatning qaytarilishi va hatto u haqida eslatish ham yopishqoq
qo'rquvlarni qaytalanishiga olib kelishi m umkin. Odatda, ular yaqqol
vegetativ buzilishlar: ko‘p terlash, tremor,
giperemiya, yurak ritmining
buzilishi bilan kechadi. Kasallikka tanqid saqlangan holda, bemorlar,
odatda, o ‘z qo'rquvlarining asossiz ekanligini tushunadilar, amm o u
haqida o ‘ylamaslikka o'zlarini majbur qila olmaydilar. Boshqa fikrlar va
mashg‘ulotlarga chalg‘ish ularga m a’lum darajada yengillik beradi.
Yopishqoq holatlar nevrozi rivojlanish jarayonida
bem orlar shakliga
ko‘ra turlicha rituallar ishlab chiqadi va ular o‘ziga xos himoya reaksiyalari
vazifasini bajaradi. Ko‘pincha tashqi tomondan ular tuturuqsiz va ma’nosiz
harakatlardek ko'rinadi. M asalan, binodan chiqish oldidagi qo'rquvni
yengish uchun, bem or devor bo'ylab bir necha m arta bitta oyoqda
sakrashi va orqasi bilan eshikdan chiqishi (uning fikricha) zarur.
K o 'p in ch a yopishqoq raq am larn i, h arflar,
d era z a la rn i, piyoda
yo'lovchilarni sanash va h.k. lar uchraydi.
Yopishqoq holatlar nevrozining davomiyligi turlicha bo‘ladi: bir necha
oydan bir necha yilgacha.
Do'stlaringiz bilan baham: 
