Samarqand davlat universiteti maktabgacha ta’lim fakulteti maktabgacha ta`lim nazariyasi va metodikasi kafedrasi roʻyxatga olindi

Savol va topshiriqlar
1. Xalq og`zaki badiiy ijodi haqida nimalarni bilasiz. 
2. Bolalar folklori haqida tushuncha bering.
3. Bolalar folklori tabiati va janriy tarkibi haqida
4. O’zbek bolalar folklori namunalariga misollar ayting. 
5.Qo`shiq janri haqida ma’lumot bering. 
6.Bolalarni erkalovchi qo`shiqlar haqida tushuncha bering.
7.Maqol janrining tabiati va badiiy xususiyatlari haqida ma’lumot bering. 
6.Ertak istilohi haqida tushuncha bering. 
7.Adabiy ertaklarga xos xususiyatlar haqida tushuncha bering. 
8.O`zbek adabiy she’riy va nasriy ertaknavislik an’analari haqida
ma’lumot bering 
9.Jahon bolalar adabiy ertaklari haqida ma’lumot bering 
3-MA`RUZA MASHG‘ULOT MAVZUSI: 
 Abdulla Avloniy –ilk bolalar shoiri va islohotchi pedagogi. 
 Hamza Hakimzoda Niyoziy – ma`rifatparvar bolalar shoiri. 
Reja: 
1.
A.Avloniyning pedagogik faoliyati. Yangi maktablar, o‘quv jarayonlari, dars uslubi 
tashkil etishdagi faoliyati.
2.
“Turkiy guliston yoxud axloq” asarining ta’limiy va tarbiyaviy ahamiyati.
3.
H.H. Niyoziy ma’rifati. Uning ta’limda joriy etilgan o‘qish kitoblari mohiyati.
4.
Hamza qalamiga mansub “Gul” turkumiga kiruvchi to‘plamlarining badiiy ahamiyati 
Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar:
milliy uyg’onish, jadid, 
ma’rifatparvarlik, mohiyat , islohot, pedagog, risola, mundarija, shoir, ma’rifatparvar
, 
milliy 
ashula, yengil adabiyot, zullisonayn. 

---

66 
Milliy uyg`onish, millatning o`zligini anglash jarayoni mazkur davr adabiyotining ruhi 
va mazmunini tashkil qiladi. Millatning o`zligini anglash asos qilib olingan bu uyg`onish 
davri bolalar adabiyoti va matbuoti uchun ham poydevor bo`loldi.
O‘zbek bolalar adabiyoti tarixi haqida fikr yuritilar ekan, uning ilk qadamlari XX asr 
boshlarida yaratilgan alifbolar, adabiyot va o`qish kitoblaridan boshlanganini alohida qayd 
etish lozim. Bolalar adabiyoti tom ma`noda ma`rifatparvarlikning farzandidir. Chunki 
jadidchilikning poydevori, tamal toshi usuli jadid maktabi bo`lgan. “Jadidchilik”ning 
asosida “jadid” so`zi yotadi. “Jadid”ning ma`nosi “yangi”-“yangi tafakkur”, “yangi inson”, 
“yangi avlod” singari keng ma`nolarni o`zida mujassam etgan. Istilohning kirib kelishi
Ismoilbek Gasprali (Gasprinskiy) ochgan yangi maktab nomi bilan bog`liq. U 1884 yilda 
Boqchasaroyda bir maktab ochib, “usuli jadid” nomi bilan ataydi. Istilohning mazmuni 
maktab doirasida qolmagan, albatta. Aslida jamiyatning barcha qatlamlarini jalb etib, 
Uyg`onish mafkurasi bo`lib xizmat qilgan; milliy mustaqillik uchun kurash olib borgan; 
maorif va madaniyatni, matbuotni ijtimoiy-siyosiy maqsadlarga moslab chiqdi. 
Ismoilbekning Turkistonga kelib, Toshkent, Samarqand, Buxoroda bo`lishi uning 
tashabbusi bilan bu shaharlarda, so`ngroq Farg`ona vodiysida “usuli jadid” maktablari 
tashkil topishi butun Turkistonda jadidchilik harakati ommaviylashuviga turtki bo`ldi. 
Tezkorlik bilan uning uchun darsliklar tuzila boshlaydi. Ushbu maktablar uchun yozilgan 
ilk darsliklar esa o`z navbatida, bolalar adabiyotiga yo`l ochdi. Jumladan, 1907-17-yillarda 
Munavvarqorining “Adibi avval”, “Adibi soniy” darsliklari, Abdulla Avloniyning
“Adabiyot, yoxud milliy she`rlar” majmuasi, “Birinchi muallim”, “Maktab gulistoni”, 
“Turkiy guliston yoxud, axloq” Ayniyning “Tahzib us-sibyon”, Fitratning “O‘qu”, 
Sh.Rahimiyning “Sovg`a”, “Kattalarga o`qish”, Hamzaning “Yengil adabiyot`, “Qiroat 
kitobi” kabilar chop etilib, maktablarda o`qitilgan. Bu kitoblar, xususan, alifbodan so`ng 
o`qitiladigan majmualar “bolalarning tabiatlariga milliy hasrat va nadomatlardan ibrat o`lan 
nasihatlarni o`rnashdurmak orzusinda” (Avloniy) yaratilgan edi. Demak, aytish mumkinki, 
ana shu darsliklar birinchi marta bola dunyoqarashi, qiziqishlari, tafakkur olami hamda 
yosh xususiyatlariga muvofiq yozilgan; ulardagi badiiy ijod namunalari ham kichkintoylar 
tasavvuriga yaqin bo`lgan. Jadid adiblari va muallimlari ta`sirida ochilgan yangi usuldagi 
maktablar bolalarni shunchaki xat tanishga o`rgatishga emas, ijtimoiy-siyosiy savodini 
chiqarishda ham muhim rol o`ynagan. 1917 yil fevral voqealari arafasida Turkistonda 92 ta 
usuli jadid maktabi borligi qayd etilgan. Binobarin, XX asr boshlarida “usuli savtiya” 
maktablari paydo bo`lishi bilan bu maktablar o`quvchilariga mo`ljallangan ko`plab alifbo 
va o`qish kitoblari (majmualar) ham maydonga kelib, ularga tom ma`nodagi o`zbek bolalar 
adabiyotining tug`ilishi deb qarash (R.Barakayev) to`g`ri e`tirofdir. Chindan-da, maktab 
adabiyot darsliklari bolalar uchun yaratilgan ilk maxsus kitoblar sanaladi. Uning 
sahifalarida badiiy adabiyot namunalari darj etilishi bu fikrni asoslay oladi.