Sanoat ishlab chiqarishining asosiy fondlari va ishhab chiqarish quvvatlari tayanch atamalar va iboralar

amortizatsiya
sifatida ishlab chiqarilayotgan 
tayyor mahsulot qiymatiga oz-ozdan ko‘chirib boradi.
Amortizatsiya – 
(lotincha amortisatio - qoplash), asosiy kapital 
(fondlar) amortizatsiyasi
– 
asosiy kapital (mashina va mexanizmlar, jihozlar 
va uskunalar, binolar va inshootlar)ning ekspluatatsiya jarayonida eskirishi 
va ayni paytda ular qiymatining muayyan davr davomida ishlab 
chiqarilayotgan tayyor mahsulotga o‘tib borishi.
53
Asosiy vositalar moddiy yoki jismonan va ma’nan eskiradi. Moddiy 
eskirish mehnat vositalaridan foydalanish jadalligi va uning korxonada 
ishlatilgan muddatlari bilan belgilanadi. Ma’naviy eskirish fan va texnika 
taraqqiyoti natijasida mehnat vositalarining arzonlashuvi hamda iqtisodiy 
jihatdan mukammal bo‘lgan yangi mehnat vositalarining yaratilishi va joriy 
qilinishi bilan bog‘liq. Amortizatsiya me’yori asosiy fondlar turiga, xizmat 
qilish muddatiga ko‘ra tabaqalashtiriladi. Amortizatsiya qiymati ishlab 
chiqarilgan mahsulotning tannarxiga kiritib boriladi. Mahsulot sotilgach, bu 
qiymat 
amortizatsiya ajratmalari
ko‘rinishida eskirgan jihozlar o‘rniga 
yangisini sotib olish uchun zarur bo‘lgan mablag‘lar summasi tarzida 
jamg‘ariladi. 
Amortizatsiya ajratmalari
– mahsulot tannarxiga kiritiladigan asosiy 
fondlar amortizatsiyasi summasi; asosiy fondlarni qisman tiklash (kapital 
ta’mir va yangilash) va to‘liq tiklash (renovatsiya) fondlarini yaratishga 
53
Ўзбекистон миллий энциклопедияси. 1 жилд. – Т.: «Давлат илмий нашриёти», 2000. – 
288 бет 

---

180 
xizmat qiladi. Amortizatsiya ajratmalari me’yorlari asosiy fondlar qiymatiga 
proporsional ravishda hisoblanishi, ya’ni taxminiy foydalanish muddatiga 
tekis taqsimlanishi yoki kamayib boruvchi balans usulida – jadallashtirilgan 
tartibda hisoblanishi mumkin. Jadallashtirilgan tartibda foydalanishning 
birinchi yilida amortizatsiya me’yori 2 marta oshiriladi, ikkinchi yili qoldiq 
qiymatining 20% va shu tarzda ajratmalar nazarda tutiladi. Natijada asosiy 
fondlar qiymatining 2

3 qismi ular xizmat muddatining yarmidayoq 
amortizatsiyalanadi. Amortizatsiya me’yorlarining pasaytirilishi asosiy 
fondlarning yangilanishini sekinlashtiradi, oshirilgan me’yorlar mahsulot 
tannarxini qimmatlashtiradi. Shu sababli amortizatsiya ajratmalari davlat 
tomonidan tartibga solinadi. Amortizatsiya ajratmalari