Sanoat ishlab chiqarishining asosiy fondlari va ishhab chiqarish quvvatlari tayanch atamalar va iboralar

Xt
) va montaj xarajatlari (
Xm
)ni o‘z ichiga oladi. 
Ob 

 Sb 

 Xt 

 Xm 
51
Muallif tomonidan quyidagilar asosida tuzilgan: Ўзбекистон Саноати. Статистик тўплам. 
Ўзбекистон Республикаси Давлат Статистика Қўмитаси. Тошкент 2014. Б.44.; Ўзбекистон 
Саноати. Статистик тўплам. Ўзбекистон Республикаси Давлат Статистика Қўмитаси. 
Тошкент 2016. Б.46. 

---

178 
Bu baho korxona (firma)ning asosiy ishlab chiqarish fondalarini sotib 
olish va ishga tushirish uchun qilgan haqiqiy xarajatlarini ifodalaydi. Bu 
ko‘rsatkich korxona (firma) balansida hisobga olinadi. Ammo asosiy 
fondlarning dastlabki to‘la qiymat orqali belgilangan bahosi ularning hajmini 
va turli yillarda qurib ishga tushirilgan korxona (firma)lar asosiy fondlarini 
taqqoslashda yetarli emas, shuning uchun asosiy fondlarni baholashda 
qiymatini qaytadan tiklash orqali belgilangan bahodan foydalaniladi. 
Baholashning bu usuli asosiy fondlarning har xil davrda ishlab 
chiqarilgan va olingan baholarni hozirgi yangi sharoitdagi bahoda ifodalash 
imkoniyatini beradi. Bu baho bir xil iste’mol qiymatga ega bo‘lgan asosiy 
fondlarni 
baholashda 
bir 
xil 
qiymatlarda 
ifodalash, 
korxonalar 
ko‘rsatkichlarini taqqoslash va fondlar samaradorligini oshirish rezervlarini 
aniqlash uchun imkoniyat yaratadi. Qiymatni qaytadan tiklash orqali 
belgilangan baho amaldagi asosiy fondlarning jismoniy holati va ma’naviy 
eskirishini hisobga olgan holda qayta baho qo‘yish orqali aniqlanadi. 
Asosiy ishlab chiqarish fondlari ishlab chiqarish jarayonida ishtirok eta 
borib asta-sekin ishdan chiqa boradi, shuning uchun ularga baho belgilashda 
ularning ishdan chiqish va yemirilish qismi hisobga olinadi. Shu tufayli 
asosiy fondlarni baholashda qolgan qiymati orqali belgilangan baho ham 
qo‘llaniladi. U ikki xil baho bilan ifodalanadi: a) asosiy fondlarning ishdan 
chiqqan (tuzilgan) qismini ularning dastlabki to‘la qiymatidan ayirib tashlash 
orqali aniqlangan qiymat; b) asosiy fondlarning ishdan chiqqan (tuzilgan) 
qismini ularning qaytadan tiklangan qiymatidan ayirib tashlash orqali 
aniqlangan qiymat. 
Asosiy fondlar juda eskirib, yaroqsiz holga kelgan, qayta tiklash, 
kapital remont qilish yoki modernizatsiya qilish natija bermaydigan hollarda 
ularni ishlab chiqarishdan olib tashlash zarur bo‘lib qoladi. Bunday hollarda 
asosiy fondlarni ishdan chiqarib tashlash bahosi aniqlanadi. Bu baho ishdan 
chiqqan, ishlab chiqarishdan chiqarib tashlanadigan asosiy fondlarni (temir-
tersak narxida) realizatsiya qilish bahosidir.