G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

7.2-rasm. Shtativlar orasida uzunlik o`lchash 

---

81 
Masofani o’lchaydigan po’lat lenta normal uzunlikdagi lentadan uzunroq yoki 
kaltaroq bo’lishi mumkin. Bu farq po’lat lentaning xatosi deyiladi.
Agar lentaning uzunligi 
(l
0
) bilan, tekshirilayotgan po’lat lentaning 
uzunligini 
( l
) bilan ifodalasak, lentaning xatosi quyidagicha bo’ladi: 
∆l = l − l
0
(7.1)
Po’lat lentani komporirlash uchun kiritiladigan tuzatish quyidagi formula 
bo’yicha hisoblab chiqiladi: 
∆D
k
=
D
l
∆l (7.2)
bu yerda: D-joyda o’lchangan masofa. Masofani o’lchashda, odatda, 2mm dan katta 
xato e’tiborga olinadi. 
Po’lat lentani komporirlash vaqtidagi havoning temperaturasi bu lenta bilan 
masofani o’lchash paytidagi havo temperaturasidan farq qilsa, o’lchab topilgan 
masofaga tuzatish kiritiladi. Temperaturaning o’zgarishiga qarab kiritiladigan 
tuzatish quyidagi formula bo’yicha topiladi: 
∆D
t
= Dα(t
o’lch
− t
komp
) (7.3)
bu yerda α- po’latning issiqlik ta’siridan kengyish koeffitsiyenti bo’lib, 0.0000125 
ga teng; 
t
o’lch
-masofani o’lchash vaqtidagi temperatura 
t
komp
-lentani komporirlash vaqtidagi temperatura 
Misol: D=315.85m; t
komp
-+10
°
; t
o’lch
-+32
°
∆D
t
= 0.0000125 × 375.85(32 − 10) = 0.0047 × 22 = +0.01034 ≈ +0.1m
Misoldan ko’rinishicha, temperatura farqi katta bo’lganda ham masofaga 
kiritiladigan tuzatish juda kichik, ya’ni o’lchangan masofaning taxminan
1
3750
xissasiga teng bo’lar ekan. Agar temperatura farqi 15
°
bo’lsa, tuzatish 
1
6000
ga teng 
bo’ladi. Umuman lentani taqqoslash vaqtidagi temperatura bilan masofani o’lchash 
paytidagi temperatura farqi 
±8°
dan katta bo’lsa e’tiborga olinadi.