Кар ўқувчиларда маданий хулқ, кўникма малакаларни тарбиялашнинг амалий воситалари

Nutqning grammatik ko`rinishini tekshirish me`todikasi. 
Barcha so`zlarda ot va fe`llar eng ko`p informative qiymatga ega. Aynan shu 
so`zlar gapni simantik asosini xosil qiladi. Ularga muxim ma`no yuklatiladi. Bu 

---

24 
so`zlar nutq ontoginezida ormal va anomal rivojlanayotgan bollarda birinchi bo`lib 
paydo bo`ladi. Ularni o`z vaqtida bilmaslik to`la qonli nutq muomilasini 
shakilanishiga to`sqinlik qiladi. Shunining uchun nutq o`rganishi me`todikasiga 
predmet va harakatlarni nomlash bo`yicha topshiriqlar kiritiladi. Nutqiy a`loqani 
amalaga oshirish uchun fkirni bayon etish ko`nikmasi mavjud bo`lishi kerak. Bu 
jarayon nutqni asosiy birligi xisoblanadi. Jumlalar yordamida amalaga oshiriladi. 
Jumla tarkibiga kiruvchi so`zlar guruxi ma`no birligini tashkil qiladi. Nutqni 
rivojlanishda buzilishi bolalarda jumla tuzishdagi va jumlani nutqiy aloqa qilish 
jarayonida qo`llashdagi qiyinchiliklarni aniq ko`rinadi. Jumla tuzilishi avalgilariga 
qaraganda murakabdir chunki uni bajarish uchun nutq faoliyati yetarli darajada 
rivojlanmagan bo`lishi va bola nutq vositalaridan erkin foydalanishi keraak. 
Topshiriq quydagilarni aniqlashga qaratilgan: 
-
So`zlarni jumlalarga yig`ish imkoniyati va usullari: 
-
So`zni yasash va (jumla) shakil yasah xususiyati
-
So`z birikmalarnini xususiyati.
Ishni bu bosqichida bolaga murakkab bo`lmagan syujetli rasimlar taklif etadi: 
1)
So`zlarni to`g`ri tartibda berilgan sodda gap (egadan vositasiz 
to`lduruvchidan kesim).
Anvar rasm chizdi. 
2)
Ko`makchilar yordamida gap tuzish: 
Alisher bilan Umida maktabga ketyapti. 
3)
Qo`shimcha gaplar: 
Topshiriqdagi so`zlar bolalarning amaliy faoliyati bilan mukammal bog`liq 
so`zlarni qo`llash ko`zda tutiladi. 
Topshiriqni bajarish tartibi quyidagicha: “bolaga nimani rasmi chizilga, rasmga 
qarab gap tuz” topshirig`I beriladi.
Jumlalar ro`yxati: 
-
Qizcha idish yuviyabdi. 
-
Qizcha idish tozalayabdi. 
-
Mushuk suvda o`tiribdai. 

---

25 
-
Mushuk stoltagida o`tiribdi. 
-
Qiz oyisi yoniga yugirayabdi. 
-
Bolalar koptok o`ynayabdi. 
-
Bola uyga kiriyabdi.
-
Bola uydan chiqayabdi 
Tekshirish vaqtida tekshiruvchi bolalarni faqat kuzatib qolmay, balkiy zarur 
bo`lsa, ularga yordam berishi kerak.