Teleskoplar mavzusini o’qitish usuli. I. Mambetova

18-rasm  Gorizontal Quyosh teleskopi 

---

39 

 

 

19-rasm. Gorizontal Quyosh teleskopi sxemasi va unda Quyosh nurning 

yo’nalishi. 

Teleskopning ob’ektivi yoki bosh ko’zgusi, odatda, sferik sirtga ega bo’ladi 

va  gorizontal  teleskoplarda  selostatdan  shimolda,  qorong’i  binoning  ichida, 

minorasimon teleskoplarda esa minora tagidagi quduq tubida, temir yo’llar bo’ylab  

harakatga keltiriladigan aravachaga o’rnatiladi.  

     Xromosfera  teleskopi.  Ma’lumki  Quyosh  atmosferasining  qatlamlaridan  biri 

bo’lgan xromosferani spektri emission chiziqlardan tarkib topgan. Quyoshni biror 

xromosfera  spektral  chizig’i  nurida,  yoki  monoxromatik  (yagona  rangda)  nurda, 

kuzatishga  mo’ljallangan  teleskop  xromosfera  teleskopi  deb  ataladi.  Bunday 

teleskoplar  odatda,  refraktor  bo’lib,  u  linzali  ob’ektivdan,  maxsus  nur  saralagich 

(interferesion-polyarizasion  filtr,  IPF)  dan,  kallimator  va  kamera  linzalaridan 

tashkil  topgan  bo’ladi.  IPF  biror  xromosfera  spektral  chizig’ida  sochilayotgan 

nurlarnigina  o’tkazadi.  Ob’ektivning  fokusi  orqasiga  kollimator  shunday 

quyiladiki, undan o’tgan nurlar parallel nurlardan iborat bo’ladi. Bu parallel nurlar 

IPF ichiga kiradi va undan faqat ma’lum to’lqin uzunlikka ega bo’lgan nurlargina 

o’tadi  va  kamera  linzaga  tushadi.  Kamera  linza  suratga  oluvchi  kamera  yuzida 

Quyoshning monoxromatik tasvirini hosil qiladi. 

   IPF ning o’tkazish polosasi, odatda, 0,5 E dan oshmaydi va u birorta xromosfera 

chizig’ining markaziy to’lqin uzunligi va uning 

±

 0,25 E atrofiga tegishli nurlarni 

o’tkazadi.  Bunday  chiziq  vodorod,  kalsiy  ioni,  natriy  yoki  birorta  metall  chizig’i 

bo’lishi  mumkin.  Xromosfera  teleskopi  bizga    Quyoshni  birorta  kimyoviy 

---

40 

 

elementning  spektral  chizig’i  nurida,  masalan,  vodorod  chizig’i  H

α

  nurida, 

ko’rishga imkon beradi. Har xil temperaturada hosil bo’ladigan vodorod va kalsiy 

ioni  chiziqlarida  olingan  xromosfera  suratlari  bir-biridan  farq  qiladi.  Vodorod 

chizig’i 10000

°

  da,  kalsiy  ioni  chizigi esa,  6000

°

  da  hosil bo’ladi. Bu chiziqlarda 

olingan  suratlar  bizga  xar  xil  temperaturadagi  tuzulmalarni,  xromosferaning 

boshqa-boshqa qatlamlarini  ko’rsatadi.