Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №19 (том 3)

Azot oksidlari
– umumiy zaharlovchi ta’sirga ega bo‘lgan moddalar – gemoglabin zaharlari. 
Umumiy ta’siri havoda paydo bo‘lgan azot oksidlari tarkibiga bog‘liq. Ta’siri asosan qo‘zg‘atuvchi 
ko‘rinishga ega bo‘ladi. O‘pkaning nam yuzasi bilan kontaktda bo‘lganda o‘pka alveolalarini 
ta’sirlaydigan HNO
3
va HNO
2 
hosil bo‘ladi va bu o‘z navbatida o‘pka shishiga murakkakb reflektor 
buzilishlarga olib keladi. Qonda nitratlar va nitritlar hosil bo‘ladi, ular arteriyalarga ta’sir qilib, qon 
tomirlarning kengayishiga va qon bosimining pasayib ketishiga olib keladi. Bundan tashqari nitritlar 
oksigemoglabinni metgemoglobinga aylantiradi. Eritrotsitlarning zararlanishi va o‘pka shishi 
kislorod yetishmasligiga olib keladi. 
Azot oksidlari bilan zararlanishning klinik belgilari – nafas yo‘llarining ta’sirlanishi, kuchli yo‘tal, 
ba’zan bosh og‘rig‘i, qusish kuzatiladi. Jabrlanuvchi chuqur nafas ololmasligini his qiladi. Bug‘lar 
ta’sir qilgandan 2-12 soatdan keyin qurquv, kuchli charchash hissi, avval limon-sariq, keyinchalik 
qonli balg‘am ajralib chiqadigan, rivojlanib boruvchi yo‘tal, ba’zan titrab qaqshash, tana haroratining 

---

808 
ko‘tarilishi, yurak urishi tezlashishi, ko‘karish paydo bo‘ladi. Oshqozon-ichak tarmog‘ida buzilishlar 
kuzatiladi, ko‘ngil aynishi, kusish, ich ketishi va kuchli chanqash rivojlanadi. Bunday holatlarning 
58% zaharlangandan keyin birinchi kun ichida o‘lim bilan tugaydi.
To‘satdan yuqori gaz konsentratsiyasiga ega bo‘lgan havodan nafas olingandan keyin tezlik bilan 
o‘tkir va og‘ir nafas yetishmasligi, qaltirash paydo bo‘ladi va nafas to‘xtashi yuz beradi.
Oltingugurt oksidlari – 
rangsiz o‘tkir hidli, gazsimon moddalar bo‘lib, ta’mi shirin, havodan og‘ir, 
suvda yaxshi eriydi, past va chuqur joylarda to‘planadi. Kuchli zaharlovchi hisoblanadi. Havoda tutun 
hosil qiladi. Organizmga tushganda bosh og‘rishi, eshitish va ko‘rish organlari funksiyasining 
buzilishi, jigar faoliyatining buzilishi, o‘pka shishiga olib keladi. Natijada insonning o‘limi yuzaga 
keladi.