18
ijodkor Bahrom Ro‘zimuhammad xayol haqida ayniqsa, shoir ahli xayollari haqida
shunday fikrlarni bildirgan edi: “Biz xayol deganda o‘y-fikr oqimini yoki tasavvur
qilish amalini tushunamiz. Ammo xayolning mazmuni biz o‘ylagandan ham kengroq
bo‘lishi mumkin. Cho‘lpon: “Yolg‘iz xayol go‘zal” deganida balki, ruhiyatdagi sir-
sinoatli dunyoning olis ufqlarini nazarda tutgandir? Ne bo‘lganda
ham shoir qavmi
xayol bandalari hisoblanishadi”
2
. Xayolning funksiyasi o‘tgan tajriba natijalarini
qayta ishlashdir. Ammo B.Bekmatov yaratgan xayol obrazining funksiyasi ancha ko‘p
va keng qamrovli:
Kezar bo‘lsam sayhonsan, xayol,
Suzar bo‘lsam ummonsan, xayol.
Sen osmonsan parvoz etmakka,
Sen imkonsan baxtga yetmakka
3
.
She’r mazmunidan bilish mumkinki, lirik qahramon ruhiyatida xayol poklik
ramzi. Agar u toza dilda makon tutgan bo‘lsa, haqiqatga eltuvchi ko‘prik vazifasini
bajaradi. Shuning uchun ham shoir xayol ummoniga g‘arq bo‘ladi. Badiiy adabiyotda
xayolni ummonga o‘xshatish an’anaviydir. B.Bekmetov esa xayolni sayhon, ya’ni
katta tekis ochiq maydonga o‘xshatib adabiyotimizda yangilik qildi.
Shoir xayolga
murojaat qilish orqali, xayolning suzish uchun ham, kezish uchun ham, uchish uchun
ham benihoyat keng ekanligini o‘quvchi onggiga sodda va ravon uslubda yetirib
beradi. Shoir xayolni shu darajaga ko‘taradiki, uning baxtga yetishning kaliti ekanligini
kitobxon ongiga singdirishni maqsad qiladi. B.Bekmetovning keyingi to‘rtligidagi
xayol obrazi ongimizda qush bo‘lib jonlanadi. Bu qush parvoz etolmaydi, sababi u
asirlikda, yorning kipriklariga bandi qilingan:
Xayolim qushdirki, parvozga moyil,
Lek bandi tuzoq ul parvoz etolmas.
Ki bog‘langandir u kipriklaring-la
Qorachiqlaringdan uzoq ketolmas
4
.
2
B.Ro‘zimuhammad.,Sharqqa qaytgan shoir.-Urganch: “Quvonchbek-Mashhura” MCHJ nashriyoti, 2018.-B18
3
B.Bekmetov. Sen bilan hayotman. Urganch: Xorazm,2018, B118
4
B.Bekmetov.Sen bilan hayotman.Urganch: Xorazm, 2018,B120
19
Shoirning oxirgi ikki misrasida Sharq nazmi ruhiga
sodiq qolgani sezilib
turadi. Sharq mumtoz she’riyatida kiprikning nayzaga o‘xshatilishi va oshiq qalbini
jarohatlash vazifasini bajarishi an’anaviydir. B.Bekmetov to‘rtligida esa kiprikning bu
vazifasi butkul o‘zgaradi. Endilikda kipriklar oshiq xayolini bog‘laydi. Bu tasvirni
shoir tomonidan yaratilgan kashfiyot desak mubolag‘a bo‘lmaydi.
Odatda ijodkorlar xayol obrazi orqali cheksiz imkoniyatlar timsolini
yaratadi. Shoir quyida keltirilgan to‘rtlikda bu borada biroz chekinib,
xayolning
imkoniyatlarini cheklaydi:
Ko‘rayotganimda ojiz xayolim,
Xayol surganimda ko‘zlarim ojiz.
Yuragimda payti vulqondek kuchli,
Talaffuz etilgach, so‘zlarim ojiz
5
.
Ushbu to‘rtlik mashhur qozoq adibi Abayning quyidagi jumlalarini esga soladi:
“Ko‘nglingdagi ko‘rkam o‘y og‘zingdan chiqqach xiralanadi”. Lirik qahramon
xayolining ojizligining sababi ham shunda. U dilidagi so‘zlarining xiralanishidan,
ko‘rayotganlari ro‘yo bo‘lib chiqishidan cho‘chiyapti. Shoirning bu misralari chin
oshiq xayolining tasviri aslida.
B.Bekmetovning quyida keltirilgan misralaridagi xayol so‘zi fikr
man’nosini ifodalayapti:
Tahlil qila bilsang amal, hayoting,
Belgisi bu zakovat-u saboting.
Go‘zal xayol birla ezgu amaling –
Seni komillikka eltar G‘iroting.
6
Jahon madaniyatining, jumladan, Markaziy Osiyo va Eron xalqlari tarixining
qadimgi noyob yodgorligi “Avesto” kitobida axloqiy-falsafiy
masalalar ezgu fikr,
ezgu so‘z va ezgu amal muqaddas uchligida o‘z ifodasini topgan. Ijodkorning
yuqoridagi misralarida ham aynan “Avesto”dagi axloqiy-falsafiy mohiyatni
ko‘rishimiz mumkin. Zakovat, sabot, xayol, amal kabi tushunchalar bir-biriga
5
B.Bekmetov.Sen bilan hayotman. Urganch:Xorazm,2018, B130
6
B.Bekmetov.Sen bilan hayotman. Urganch: Xorazm,2018,B91
20
aloqador, bir-birini to‘ldirib turuvchi tushunchalar hisoblanadi. Ushbu tushunchalarni
o‘zida mujasssamlashtirgan inson albatta komillikka erishadi. Muhimi, xayolni,
fikrlarni go‘zal qilish kerak, xolos.
Xayol so‘zi o‘zbek tilining izohli lug‘atida ham bir qancha ma’nolarda
qo‘llangan. 1.O‘ylash, fikrlash jarayoni; o‘y-fikr. Har kallada ming xayol. Maqol. 2.
Tasavvur. Gulnorning ko‘zlari, yuzi yolg‘iz Yo‘lchining
xayollaridagina kuladi,
jilvalanadi. Oybek, Tanlangan asarlar. 3. Orzu, fantaziya. Istiqbolning shirin
xayollariga ko‘milgan holda Maxdum asr namozi uchun tahorat olar edi. A.Qodiriy,
Mehrobdan chayon. 4. Es, xotira. O‘shanda bu qiz uning – [Yodgorning] nazarida
farishtadek jonlangan, xayolida allanechuk muqaddas bir iz qoldirgan edi.
O‘.Hoshimov, Qalbingga quloq sol.
Xulosa qilib aytganda, B.Bekmetov o‘y-fikr oqimi hisoblanmish xayolni o‘z
hamrohi deb bilib, uni o‘z lirikasida mohirona tasvirlaydi. Shoirimizning xayol odami
ekanligi yuqoridagi to‘rtliklardan dalolat beradi. Xayol obrazi ijodkor nuqtayi nazari
bilan turlicha talqin etiladi va bu obraz har safar o‘zining yangidan yangi qirralari bilan
she’rning poetik ruhiyati va badiiyatini ta’minlashga xizmat qilganligi kuzatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
