Jaloliddin Jo‘rayev

Tarkib amal
iga ishora.
مض مهب یزاس ار دنچ ظفل وچ
مهارف درفم یکي ديآ نا زک
دوصقم ظفل ین ینعم نازو
94
Jaloliddin 
JOʻRAYEV

---

دومرف صوصخم ناوت شبيکرت هب
(Чу лафзи чандро созӣ ба ҳам зам,
К-аз он ояд яке муфрад фароҳам.
В-аз он маънӣ на лафзи мақсуд,
Ба таркибаш тавон махсус фармуд.)
Har vaqt bir necha lafzlarni bir-birlariga qo‘shganda undan bir 
mufrad muammoi ma’niy chiqsa va ma’nidan lafzi maqsud bo‘lmasa, 
ammo mazkur lafz tarkibi uchungina maxsus bo‘lsa, ana shunga 
tarkib amali deb aytadilar. Chunonchi “Sadr” nomida muammo:
لاح مرب یب و ربص ز دش نوگرگد
لا درز یور مدرک هديد نوخ
Masalani hal qilish: “
ربص
” (“Sabr”) digargun bo‘lsa, mazkurdan 
“( “
ب
“be”) soqit bo‘lsa, 
رص
” ” (“sr”) bo‘lur. Va yana
لا
درز
” ” (“zardol”) 
tahlil bo‘lsa, “
لاد
”-“
رز
” (“zr”–“dol”) bo‘lsa, maqsud( “
د
” “dol”) harfidur. 
Mazkur “( “
رص
“sr”)ga “( “
د
“dol”) harfi qo‘shulsa “( “
درص
“srd”). Mazkur 
digargun bo‘lganda
ردص
” ” (“Sadr”) hosil bo‘lur.
Tabdil amali
ga ishora. 
رابکيب یزاس لدب ار یظفل وچ
راعشا و مظن ردنا رگيد ظفل هب
(Чу лафзеро бадал созӣ ба як бор,
Ба лафзи дигар андар назму ашъор.)
Har vaqtiki nazm-u ash’orda bir lafzni boshqa bir lafz bilan 
badal qilmoqchi bo‘lganida.
شمان ليدبت زج تسين نف نيرد
شمار ليثمت زا مزاس یم نونک
(Дар ин фан нест ҷуз табдил номаш,
Кунун месозам аз тамсил ромаш.)
Bunday ishni bu fanda tabdildan boshqa nomi yo‘qdur. Endi 
men tubanda uni misollarini keltirib senga o‘rgatib berurman.
Chunonchi “Muborak” nomida muammo:
ار ناويک نآ یوب دندرک رگم
ار ناوهآ تسرابکشم فان کشم هک
(Магар карданд бӯйи он кайвонро,
Ки мушки ноф мушкбор аст, оҳувонро.)
Magar u oliy borgohni bo‘yini olibdurlarki ohularni mushk 
kindiklari mushk tarqatuvchi bo‘libdur.
“
رابکشم
” (“Mushkbor”)dagi ( “
ب
” “be”) harfi 
ش
” ” (“shin”) 
o‘rnida badal bo‘lsa, ( “
رابم
” “Mubor”) bo‘lur. Qalbi esa 
کرابم
” ” 
(“Muborak”)dur.