Zbekiston respublikasi andijon davlat universiteti



Download 1,06 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/8
Sana10.05.2023
Hajmi1,06 Mb.
#936859
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
Model va plakatlardan foydalanish metodikasi

Modellashtirish – 
bilish ob'ektlarini ularning modellari yordamida tadqiq 
qilish, 
mavjud predmet va hodisalarning modellarini yasash va o‘rganishdir. 
Modellashtirish uslublaridan hozirgi zamon fanlarida keng foydalanilmoqda. U 
ilmiy tadqiqot jarayonini yengillashtiradi, ba'zi hollarda esa murakkab ob'ektlarni 


o‘rganishning yagona vositasiga aylanadi. Mavhum, olisda joylashgan ob'ektlar, 
juda kichik hajmdagi ob'ektlarni o‘rganishda modellashtirishning ahamiyati katta. 
Modellashtirish uslubidan fizika, astranomiya, biologiya, ijtimoiy fanlarda, iqtisod 
fanlarida ob'ektlarning faqat ma'lum xususiyat va munosabatlarini aniqlashda ham 
foydalaniladi. 
Uslubiyat sifatidan matematik modellashtirish matematika, fizika, biologiya 
va boshqa ilmiy fanlar bilan almashtirib bo‘lmaydi, ular bilan raqobat qilmaydi. 
Aksincha uning sintezlash rolini ta'kidlamasdan bo‘lmaydi. Matematik 
modellashtirish uchligini yaratish va qo‘llash turli metodlar va yondoshuvlar – 
chiziqsiz modellar sifat analizidan tortib zamonaviy dasturlash tillariga asoslanadi 
va fanning turli – tuman yo‘nalishlarini qo‘shimcha yangi rag‘batlantiradi. 
Masalaga kengroq yondoshgan holda aytish mumkinki, modellashtirish turli 
“mutaxassislar” ijodiy faoliyatida uchraydi – tadqiqotchilar va tadbirkorlar, 
siyosatchilar va harbiy qo‘mondonlar. Bu sohalarga aniq fanlarning joriy qilinishi 
intuitiv “ modellash” ni chegaralab, ratsional metodlar qo‘llanilish maydonini 
kengaytirdi. Albatta, matematik modellashtirish samarali bo‘lish uchun u yaxshi 
ma'lum bo‘lgan professional talablarga javob berishi kerak: asosiy tushunchalar va 
farazlarni aniq for-mulirovkasi, ishlatilayotgan modellar adekvatligining 
aposterior 
analizi, 
hisoblash 
algoritmlari 
to‘g‘riligining 
kafolatlanishi 
va 
h.k. 
Agar “inson faktori”, ya'ni murakkab formallashgan ob'ektlar ishtirokida 
sistemalarni modellashtirish haqida gap ketganda, yuqoridagi talablardan tashqari 
matematik va maishiy atamalarni (bir xil eshitiluvchi, ammo turli ma'noga ega) 
aniq 
farqlash, hodisa va jarayonlarni o‘rganishga tayyor matematik apparatni 
ehtiyotkorlik bilan qo‘llash va boshqa bir qator talablar ham qo‘shiladi. 
Axborot jamiyati muammolarini hal etishda faqatgina kompyuter qudratiga 
va informatikaning boshqa vositalarigagina ishonib qolish unchalik ham to‘g‘ri 
emas. Matematik modellashtirish bosqichlarining doimiy mukammallashib borishi 
va uning zamonaviy axborot – modellash sistemalariga tadbiq etilishi metodologik 


imperativdir. Faqat uning bajarilishigina zaruriy yuqori texnologiyali, 
raqobatbardosh va rang-barang moddiy va intellektual mahsulotga ega bo‘lish 
mumkin. Atrofimizdagi olam qonunlari o‘zgarmas va tadqiqotlarda bundan 
samarali foydalanish mumkin. Bu matematik modellar universalligi xossasida o‘z 
aksini topgan. 
Shunday qilib, matematik modellashtirish vositalarining imkoniyatlaridan 
mexanikadan tortib sotsiologiya fanlarida (ijtimoiy fanlarda) ham samarali 
foydalanish mumkin ekan. 
Biror 
ob'ektni 
matematik 
modellashtirish 
masalasining qo‘yilishi aniq harakatlar rejasini yuzaga keltiradi. Uni shartli 
ravishda 
uch 
bosqichga 
bo‘lish 
mumkin: 
model 
– 
algoritm 
– 
dastur. 
Birinchi bosqichda ob'ektning matematik formada asosiy xossalarini u 
bo‘ysunuvchi qonunlarni, qismlari uchun o‘rinli bog‘liqliklar va h.k. larni aks 
ettiruvchi “ekvivalenti” tanlanadi (yoki quriladi). Matematik model (yoki uning 
fragmentlari) nazariy metodlar yordamida tadqiq qilinadi, natijada esa ob'ekt 
haqida 
dastlabki 
muhim 
ma'lumotlar 
olish 
mumkin. 
Ikkinchi bosqich- modelni kompyuterda amalga oshiruvchi algoritm quriladi 
(yoki tanlanadi). Model sonli metodlar qo‘llash uchun qulay shaklda tasvirlanadi, 
izlanayotgan kattaliklarni berilgan aniqlikda (shartlarda) topish uchun zaruriy 
hisoblash 
va 
mantiqiy 
operatsiyalar 
ketma-ketligi 
aniqlanadi. 
Uchinchi bosqichda model va algoritmni komyuter tushunadigan tilga 
“o‘giruvchi” 
dastur 
yaratiladi. 
Ular 
uchun 
ham 
tejamlilik 
va moslashuvchanlik talablari qo‘yiladi. 
Dasturlarni bevosita “tajriba qurilmasi” – kompyuterda sinash uchun yaroqli 
bo‘lgan, o‘rganilayotgan ob'ektning “elektron” ekvivalenti, modeli deb atash ham 
mumkin. 
“Model – algoritm – dastur” uchligi tadqiqotchi qo‘lida universal, egiluvchan 
va arzon vositaga aylanib, u avvalo “sinov” hisoblash tajribalarida to‘g‘rilanadi va 


testlanadi. Keyin modelning berilgan ob'ektning barcha zaruriy sonli va sifat 
xossalarini aniqlovchi turli – tuman va to‘la “sinov” lar o‘tkaziladi. 
Modellashtirish jarayoni, kerak bo‘lsa, uchlikning barcha bo‘g‘inlarini 
(bosqichlarini) yaxshilash va aniqlashtirish bilan birga olib boriladi. 
3. Model turlari.
 
Modelni tanlash vositalariga qarab umumiy uch guruhga 
ajratish 
mumkin: 
abstrakt, 
fizik 
va 
biologik 
modellar. 
Modellarning 
to‘laroq 
mazmuni 
bilan 
quyida 
tanishtirib 
o‘tiladi: 

Download 1,06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish