Fan/modul kodi

 
asosiy fondlarni tiklash, kapital ta’mirlash uchun ajratiladigan amortizatsiya 
sifatidagi pul mablag’ lari; 

 
tovarlarni sotish va yangi moddiy resurslarni sotib olish vaqtlarining birbiriga mos 
kelmaganligi tufayli yuzaga kelgan bo’ sh pul mablag’ lari;
 

 
tovarlar realizatsiyasidan tushgan tushum bilan ish haqini to’ lash vaqtlari orasida 
vaqtincha bo’ sh turib qolgan pul mablag’ lari;
 

 
kengaytirilgan takror ishlab chiqarish jarayonida yig’ iladigan va kapitallashtirish 
uchun mo’ ljallangan qo’ shimcha mablag’ lar;
 
shaxsiy sektor daromadlari, jamg’ armalari va boshqa bo’ sh pul mablag’ lari

Aholining kreditga bo’ lgan talabining paydo bo’ lishi. Davlatning kredit 
resurslariga bo’ lgan talabining paydo bo’ lishi. Kreditning shakllari.
Kreditning vujudga kelishi reallikka aylanishi uchun muayyan sharoitlar bo’ lishi zarur. 
Shu masala bo’ yicha ba’ zi iktisodiy adabiyotlarda keltirilgan fikrlarni taxlil qilib, 
iqtisodchilar tomonidan kreditning yuzaga kelishining quyidagi shartlariga kuprok 
etibor berilganini ko’ rsatib o’ tish mumkin. Kredit munosabat bo’ lishi uchun: 
birinchidan,
kredit munosabat ishtirokchilari - qarz beruvchi va qarz oluvchi - xuquqiy 
jixatdan mustaqil subekt bo’ lishi kerak Mustakil subekt sifatida xar ikkala tomon bir-
biri bilan o’ za’ ro aloqalardan kelib chiquvchi majburiyatlarni bajarishini moddiy 
jixatdan kafolatlay olishi kerak Majburiyatlarni bajara olish qobiliyatini xisobga olgan 
xolda mustaqil xukukiy sub’ ekt sifatida tomonlar iqtisodiy munosabatga kirishishlari 
kerak 
ikkinchidan,
qarz beruvchi va qarz oluvchi manfaatlari bir-biriga mos tushgan 
taqdirdagina kredit zaruriyatga aylanadi. Bu manfaatlar avvalambor, ob’ ektiv 
jarayonlar, o’ za’ ro manfaatlarni taqozo etuvchi aniq vaziyat bilan bog’ liq. 

---

151 
Kreditor (qarz beruvchi) tomonidan pul mablag’ larini qarzga berish bo’ yicha, qarz 
oluvchi tomonidan esa shu mablag’ larni olish bo’ yicha kizikish tug’ ilgan 
takdirdagina kredit yuunosabatlari vujudga keladi. 
Kreditning vujudga kelishi kredit munosabatlari ishtirokchilari manfaatlarining 
yo’ nalishiga bog’ lik tomonlar manfaatlarning mos kelishi kredit shartnomasi 
tuzilishini ta’ minlaydi. Lekin, kredit munosabatlari ishtirokchilari manfaati nafaqat 
vakt va fazo jixatdan, shuningdek sifat jixatdan xam mos tushgan taqdirdagina bu 
munosabatlar reallikka aylanadi. Shu bilan birga kreditning bu muxim sifatlari kredit 
munosabatlari sodir bo’ lishining asosiy sababi bo’ laolmaydi. Kredit vujudga kelishi 
uchun, yukorida aytilgandek anik bir kktisodiy asos -fondlarning doiraviy aylanishi va 
shunta uxshash boshka aniq sharoitlar bo’ lishi
zarur. Fakatgina ana shu ta’ sir etuvchi 
omillar bo’ lgan taqdirdagina kreditning vujudga kelishi reallikka aylanadi. 
Ba’ zi iqtisodiy adabiyotlarda kreditning zarurligi xususida bir necha boshqa fikrlar 
xam uchraydi. Masalan, kredit korxonalar faoliyatini nazorat qilishni amalga oshirish 
uchun zarur deb ta’ kidlanadi. Agar bu fikr to’ g’ ri deb qaraydigan bo’ lsak 
kreditning zarurligi faqat kreditor uchun tushunarli bo’ ladi, chunki u qarz berish orqali 
qarz oluvchi faoliyatini nazorat qilish imkoniyatiga ega bo’ ladi. 
Nakd pulsiz shaklidagi hisob kitoblarning bank orkali o’ tishida ishlatiladigan 
mablag’ lar ham ssuda kapitali shakllanishining yangi manbai bo’ lib, bu mablag’ lar 
aylanma mablag’ larning doiraviy aylanish jarayokida yuzaga keladi. Korxonalarda 
moliyaviy resurslarning vaktincha bush bo’ lib qolishining quyidagi asosiy sabablarini 
ko’ rsatib o’ utish mumkin: 
-ishlab chiqarilgan maxsulotlarni sotish vaqti bilan olingan xom ashyo, materiallar, 
ishchilarga ish xaqi va boshka to’ lovlarni amalga oshirish vaqtining mos kelmasligi; 
-asosiy fondlarning eskirishini qoplash uchun mo’ ljallangan pul ajratmasi, ya’ ni 
amartizatsiya fondining shakllantirilishi.