Микрозарраларнинг

“квант­
ланган”
бўлади, яъни у фақат дискрет қийматлар E
1
,E
2
, E
3
, ... E
n 
қабул қилиши мумкин. Шу сабабли ҳам “квант вулқон” оғзида 
улар маълум бир баландликларда бўла оладилар. Агар “α” зарра 
горизонт чизиқдан пастда ҳаракатланса (En < 0), у ҳолда “α”нинг 
ўз-ўзидан ташқарига чиқиши мумкин эмас, ядро турғун, вулқон 
эса ўчган ҳисобланади. Агар En > 0 бўлса, яъни “α” заррача ядро-
ни ташлаб чиққандан кейинги ядро энергияси ҳолати ёки “α” 
заррача энергияси ядро энергиясидан катта бўлса, у ҳолда “α” 
заррача учун емирилиш сўзсиз фойдалидир. 
Вулқоннинг чуқур оғзида магма доимий қайнашда, лекин 
ҳақиқий вулкан отилиши фақат магма вулқон кретеригача кўта-
рилганда ва ундан тўкилганда юз беради. 
Магмадан фарқли ра­
вишда (квант механикаси қонунларига биноан) α заррачалар 
чуқур ядро девори орқали, ҳатто унинг энергияси барьерни 
енгиб ўтишга етарли бўлмаса ҳам амалга ошиши мумкин, 
яьни 
“потенциал барьер”
орқали сизиб ўтиш имконига эга 
бўлади[7,8], худди яримўтказгичли туннель диоддаги жараён 
каби. Ушбу ҳодиса типик квант ҳодиса бўлиб, 
у туннель эф­

---

66
фекти ҳодисаси
деган ном олган. Потенциал барьер орқали си-
зиб ўтган “α” заррачалар жуда катта куч билан ядронинг кулон 
майдони ёрдамида итарилади ва маълум бир кинетик энергияга 
эга бўлади E
n
. Бу ҳолда биз Вильсон камерасида изни ва Крукс 
спинтаскопида
чақнашни кузатамиз. 
Туннель эффект ҳодисаси бу биринчи навбатда квант обьек-
тларининг тўлқин-зарра дуализмининг натижасидир. Классик 
физикада унга ўхшаш ҳодисаларни учратиш мумкин албатта. 
Масалан, тўлқинлар тарқалиши ва дифракцияси ҳодисаларида 
уларнинг тўсиқни айланиб геометрик соя соҳасига ўтиши клас-
сик физикадан яхши маълум. Ушбу ҳодиса, айниқса тўсиқ ўлча-
ми тўлқин узунлигига яқин бўлган ҳолларда яхши кузатилади. 
Масалан, Ер шароитида радиотўлқинлар тарқалишида. Яна бир 
мисол, тўлиқ ички қайтиш ҳодисаси ҳаммага маълум: агар ёруғ-
лик нурлари шишада тарқала бориб шиша – ҳаво чегарасига