Микрозарраларнинг

табиат ҳодисасини уларнинг бирлигини бузмасдан, алоҳи­
да­алоҳида ажратиб ўрганиб бўлмайди, чунки квант реаллик 
сифат жиҳатидан биз тасаввур қила олмайдиган бутунлай 
янги нарсадир.
Н.Бор табиатдаги муаммоли воқеа-ҳодисалар 
тўғрисида ўйлаб қуйидаги хулосага келди: “Табиатдаги ҳар қан-
дай ҳақиқий чуқур ҳодиса сўзлар ёрдамида бир маъноли аниқла-
тилмайди, унинг аниқланилиши учун у камида иккита бир-бири-
ни рад қилувчи тушунчалар билан тўлдирилмоғи лозим” 
[8]
. 

---

54
Гейзенбергнинг ноаниқлик принципи Бор тўлдирувчанлик 
принципининг хусусий ҳолидир. Айнан шу принцип ўзаро кели-
ша олмайдиган фактларни ўзаро келиштиришга имкон яратди: 
чунки, электрон ҳар хил тажрибаларда ўзини ҳар хил тутар эди, 
бир қарасанг зарра, яна бир қарасанг эса тўлқин. Квант механи-
каси ушбу тушунчаларни синтез қилиб, улар ўзларини қандай 
тутишларидан қатъий назар, исталган тажриба натижаларини 
олдиндан айтиб бериш имконини топди. Воқеа ва ҳодисалар-
нинг 
физикавий тасаввури ва унинг математик ифодалани­
ши ҳам 
ўзаро тўлдирувчидирлар: воқеа ва ҳодисанинг физика-
вий тасаввурини яратишда баъзи бир деталлардан ва математик 
аниқликдан воз кечишга тўғри келади, воқеа ва ҳодисани мате-
матик ифодалашда эса аксинча аниқ тасвирлашда равшанлик 
етишмайди. “Ҳақиқат” тушунчасига нима тўлдирувчи бўла ола-
ди?” деб Бордан сўрашганида, у “равшанлик” деб жавоб қайтар-
ган экан[8]. 
Гейзенберг, электроннинг координата ва импульсини ўлча-
нишини таҳлил қилар экан унинг к
оординатасини аниқлашга 
ёрдам берадиган омиллар, унинг импульсини ўлчашни қий­
инлаштирар ва аксинча эди,
ушбу маънода “координата” ва 
“имульс” тушунчалари