J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari

omillari va rivojlanish bosqichlari
G lo b allash iiv tushunchasi yagona xalqaro iqtisodiy, huquqiy va 
m a d a n iy -ax b o fo t m akoni shakllanishini anglatadi. G loballashuv 
jaray o n i iq tiso d iy do irad an chiqqan holda jam iy at hayotining b a r­
cha asosiy so lia la riga sezilarli darajada ta ’sir ko‘rsatadi. Bu ja -
23

---

rayon X X asr oxiri XXI asr boshida ja h o n iqtisodiyotida alohida 
roi o‘ynab, xalqaro iqtisodiy va siyosiy m unosabatlarning yangi 
tizim i shakllanishiga kuchli tu rtk i berdi.
B irinchidan, globallashuv m am lak atlar o ‘rtasidagi iqtisodiy 
m asofani qisqartiruvchi aloqa vositalari va tran spo rt sohasida 
ilm iy-texnik taraqqiyotning jad allashuvini, xalqaro m ehnat taqsi- 
m otining chuqurlashuvini ham da dunyo rivojlanishining obyektiv 
o m illarini yuzaga keltiradi. Bu holat, dunyoning istalgan nuqta- 
sidan zaru r axborotni xohlagan vaqtda olish va tezda qaror qa- 
bul qilishga im kon beradi, telekom m unikatsiyaning zam onaviy 
tizim lari kapitalni xalqaro investitsiyalashni am alga o sh irish ni 
yengillashtiradi. D unyoning axborot integratsiyalashuvi sha- 
roitlarida xo‘jalik yu ritishning xorijiy tajribasini o ‘zlashtirish va 
texnologiyalarni oMkazish birm uncha tezlashadi.
G loballashuvning ikkinchi manbasi — proteksionizm siyosa- 
tini cheklashga sabab bo‘luvchi va jaho n savdosini erkin qiluvchi 
savdoning liberallashuvi ham da iqtisodiy liberizatsiyaning boshqa 
shakllaridir. B uning natijasida turli xil savdo tariflari jiddiy ravishda 
pasaydi, tovarlar va xizm atlar savdosidagi boshqa ko‘plab to ‘siqlar 
b arta raf etildi. Boshqa liberizatsiya tadbirlari ishlab chiqarishning 
qolgan om illari va kapital harakati kuchayishiga olib keldi.
B aynalm inallashuv jaray o ninin g u ch inchi m anbasi va global­
lashuvning asosiy m anbalaridan biri transm illiylashuv hodisasi 
b o ‘ldi. U shbu holatda transm illiy kom paniyalar yetakchi kuch 
sifatida nam oyon bo‘Iadi va ular bir vaqtning o ‘zida b ay n alm in al­
lashuv jaray on ining asosiy ishtirokchilari hisoblanadi.
G loballashuv jarayoni barcha m am lak atlar iqtisodiyotida ku- 
zatilm oqda. U shbu jarayon m ahsulotlar ishlab chiqarish, x iz ­
m atlar ko‘rsatish, ishchi k uchlaridan foydalanish, investitsiya 
va texnologiyalarni bir m am lak atd an boshqalariga tarqalishiga 
ta ’sir ko‘rsatm oqda. B ularning barchasi pirovardida ishlab ch iq a­
rish n in g sam aradorligi, m ehnat unum dorligi va raqobatbardosh- 
lik n in g o shishida nam oyon bo‘ladi. A ynan globallashuv jarayoni 
xalqaro raqobatlashuvning kuchayishiga olib keldi.