J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari

20

---

2-bob. JAHON IQTISODIYOTI GLOBALLASHUVI
2.1. Jah o n iqtisodiyoti globallashuvi tu sh u n ch asin in g m ohiyati 
va u n in g asosiy jih atlari.
2.2. G loballashuv ja ra y o n in in g asosiy m an b alari, o m illari va 
rivojlanish bosqichlari.
2.3. G lo ballashuvning m illiy iqtisodiyot barqarorligiga ta ’siri.
2.1. Jahon iqtisodiyoti globallashuvi tushunchasining
mohiyati va uning asosiy jihatlari
XX—X X I asrlar b o ‘sag‘asida ja h o n iq tiso diyo tid a yangi ter- 
m in g lo b allash u v degan tu sh u n c h a paydo b o ‘lgan edi. U shbu 
ja ra y o n h o zirg i k u n d a k o ‘p gina m a m la k a tla rn in g iq tiso d ch i 
o lim la ri to m o n id a n a lo h id a ilm iy m u a m m o sifatida ta d q iq
etilm o q d a.
G loballashuv jaray o n in in g rivojlanishi natijasida b utun dunyo 
yagona global tizim ga aylanishi so dir b o ‘ladi. G loballashuv ja ra - 
yoni 1990-yillardan ju d a dolzarb m asalaga aylandi, biroq m azk u r 
ja ra y o n n in g tu rli xil jih atlari ilm iy tad q iq otlard a I960—1970-yil- 
lard an boshlab jiddiy m uhokam a q ilina boshlagan edi.
Jah o n iqtisodiyotining globallashuvi — bu, dunyo m aydonini 
yagona hududga aylanishini anglatadi va b u n d a tovar va xizm at- 
lar, kapital, axborotlar o q im in in g erkin harak ati yuzaga keladi. 
S huningdek, m azk u r jarayon natijasida zam onaviy in stitu tlar 
rivojlanishini rag‘batlan tiru vchi g‘oyalarning tarqalish i va u la rn i 
ta sh u v ch ilarn in g erkin h arak atlanishiga im kon yaratiladi.
G loballashuv jarayoni zam onaviy ja h o n iqtisodiyotining m u h im
ten d en siy alarid an hisoblanadi. C h u n k i ushbu jarayon ja h o n iqti­
sodiyotida ro ‘y berayotgan boshqa tendensiyalar kuchsiz nam oyon 
b o ‘layotgan m am lak atlar iqtisodiyotida ham kuzatilm oqda. Rivoj- 
lanayotgan m a m lak a tla rn in g aksariyat qism i transm illiylashish, 
integratsiyalashish va industriallashish jarayonlariga kam jalb 
etilgan. Shu bilan bir vaqtda ushbu m a m lak a tla r ja h o n tovarlar, 
xizm atlar, kapital (asosan iqtisodiy yordam k o ‘rinishida), ishchi
21

---

kuchi (eksporterlar sifatida) va texnologiyalar bo zo rining faol 
ishtirokchilari sanaladi.
Jahon iqtisodiyotining globallashuvi — jah on iqtisodiyotining 
o ‘zaro bog‘liq b o ‘lgan turli ishlab chiqarish soha va jarayonlari- 
ning kuchayib borishi, jaho n xo‘jaligida tovarlar, xizm atlar, kapi­
tal, ishchi kuchi va texnologiyalar bozorini asta-sekinlik bilan 
yagona bozorga aylanishini bildiradi.
Jahon iqtisodiyotida globallashuv jarayoni unga teskari jarayon 
iqtisodiy faoliyatning hududiy integratsiyalashuv jarayoni bilan 
birga kechm oqda. Ushbu jarayon cheklangan m iqyosda, tovar­
lar va ishlab chiqarish o m illarin in g erkin harakatiga asoslangan 
m am lakatlar g u ru h in i q am rab oladi.
H ududiy integratsiyalashuv, b ir to m o n d an , turli m am lakat- 
larning iqtisodiy jih atd an birlashish jarayonini rag'batlantirsa, 
ikkinchi tom ondan, alohida iqtisodiy g u ru h lar o ‘rtasida qaram a- 
qarshilik va raqobatni kuchaytirish orqali ja h o n iqtisodiyotining 
globallashuv jarayonini sekinlashtiradi.