Qora qalpoq indd

REJE, USTAV
Reje
– shólkem yamasa onıń quramındaǵı bólimler, 
kishi yamasa qosımsha kárxana hám sol sıyaqlı 
dúzilisi, huqıqı, wazıypaları, minnetleri, jumıstı 
shólkemlestiriw tártibin belgileytuǵın huqıqıy hújjet.
Reje ayırım lawazımlı shaxslarǵa hám túrli ilajlarǵa

---

54
(kórik tańlaw, jarıs, hám basqalar) qatnaslı da dúziliwi 
múmkin.
Kóbinese reje mákemelerdi shólkemlestiriw waqtında 
dúziledi hám joqarı shólkemler qararı menen (yamasa 
tiyisli hákimiyat tárepinen) tastıyıqlanadı. Mákemeniń 
quramındaǵı bólimleri olardıń baslıqları tárepinen 
dúziledi hám mákeme baslıǵı biyligi menen yamasa 
tastıyıqlaw grifin qoyıw menen kúshke kiredi.
Waqıtsha komissiyalar hám toparlardıń huqıqıy 
statusları da reje menen belgilenedi.
Rejeniń tiykarǵı zárúrli bólimleri:
1. Wazıypaları nızam menen belgilenetuǵın mákeme 
(quramındaǵı bólim) atı.
2. Hújjet túriniń atı (Reje).
3. Mazmunı (teksti): mákeme dúzilisiniń maqseti hám 
tiykarları; tiykarǵı wazıypaları; mákeme dúzilisi, huqıqı, 
jumıstı shólkemlestiriw tártibi.
4. Mákeme baslıǵı qolı.
5. Sáne hám ornı.
6. Tastıyıqlaw grifi (joqarı bólimde oń múyeshte 
jaylasadı).
Shólkem dúzilisi menen baylanıslı nızamlarda 
«mákeme baslıǵı qolı» ornına jámááttiń ulıwma jıynalısı 
tastıyıqlanǵan sánesi qoyıladı, sonday-aq, olarda tiyisli 
hákimiyatta tastıyıqlanǵan sáne, qarar sanı da jazıladı. 
Sol múnásibet penen olarda zárúrli bólimlerdiń jaylasıw 
forması ulıwma formadan ózgesherek bolıwı múmkin.
Ustav
– anıq qatnas sheńberindegi iskerlik yamasa 
qanday da bir mámleketlik organ, shólkem, mákemeniń 
dúzilisi, wazıypasın baǵdarlap turatuǵın tiykarǵı reje hám 
qaǵıydalar kompleksi. Ustav qanday da bir organ yamasa 
mákeme wazıypaları hám huqıqıy jaǵdayın belgileytuǵın 
normativ áhmiyetke iye. Ustav rejege qaraǵanda keń 

---

55
túsinik. Ol kóbirek belgili bir tarmaq, tarawlar, joqarı 
uyımlar boyınsha dúziledi. Mámleketlik baspaxanalar 
boyınsha úlgi ustav qabıl etilgen, sol tiykarda hárbir 
baspaxana óz rejesin qabıl etedi. Ustavtıń zárúrli bólimleri 
rejesnıń zárúrli bólimlerine uqsas boladı, biraq ustavtıń 
mazmun bóliminde qarjılıq hám materiallıq bazaları, esap 
beriw, tekseriw organları jumısları tártibi hám sol sıyaqlı 
maǵlıwmatlar kórsetiledi.
Tarmaqtıń (taraw) ózine tán ózgesheliklerinen kelip 
shıǵıp, onıń ustavında qosımsha bólimler de bolıwı 
múmkin. Máselen, akcionerlik jámiyetler ustavında 
aǵzalıq haqqındaǵı qaǵıyda, yaǵnıy akcionerlik 
jámiyetine aǵza bolıw, onnan shıǵıw yamasa shıǵarıw 
sıyaqlı qaǵıydalar boladı.