Termiz davlat unversteti

yoshiga va kuchiga mos bo’lishi printsipi
berilayotgan 
bilimlar yoki ular o’zlashtirilishi lozim bo’lgan materiallarni murakkablik darajasini 
bolalar yoshiga va kuchiga mos bo’lishini nazarda tutadi.
Kuzatishlar shuni ko’rsatadiki, ayrim o’qituvchilar 5-7 sinflarda ham 
to’rtburchak, doira shaklidagi naqshlar ishlashni davom ettiradilar. Bu topshiriqlar 3-4 
sinflardagi vazifalardan deyarli farq qilmaydi. Bulardan tashqari, o’quvchilarga 
doskaga chizilgan tayyor naqshdan nusxa ko’chirish tavsiya etiladi. Bundan, ular 
beriladigan topshiriqlarning bolalarga oson bo’lishiligini nazarda tutadilar. Lekin, 
topshiriqlarning o’ta jo’n bo’lishi ham yaxshi emas, ular birinchidan bolalarning 
mustaqil fikrlashlarini susaytirsa, ikkinchi tomondan ulardagi rivojlanishni to’xtatadi. 
Ma’lumki, o’quvchilar harakat va qobiliyat jihatidan bir-birlaridan farq qiladilar. 
Bu vaziyat o’qituvchidan o’quvchilar bilan yakkama-yakka ish olib borishni talab 
qiladi, ya’ni o’qituvchi bolalarni bilim va malakalari darajasini hisobga olgan holda 
ularga turlicha murakkablikdagi vazifalarni ishlab chiqadi, ularning tasviriy ishlarini 
to’g’rilashga ba’zi nazariy va amaliy vazifalarni tushintirish maqsadida doskada rasm 
ishlab ko’rsatishiga to’g’ri keladi. 
O’qitishning o’quvchilar yoshiga maosligi printsipi qadimdan qo’llanib kelingan. 
Bunda, yaqindan uzoqqa, ma’lumdan noma’lumga, oddiydan murakkabga,osondan 
qiyinga, konkretlikdan abstraktlikka printsiplariga asoslaniladi. Pedagogikada bu 
printsip qadimdan tajribadan o’tganligi sababli o’qituvchini o’z faoliyatida shu 
yo’ldan borishi ko’zlangan maqsadga erishuviga asos bo’ladi. Kezi kelganda shuni
ta’kidlab o’tish lozimki, hamma oson narsalar ham bolalarga tushunarli bo’lavermaydi 

---

 
42 
va aksincha murakkab materiallar tushunarli bo’lishi ham mumkin. Bunda 
o’quvchilarning yoshi, pedagogik-psixologik xususiyati, bilim darajasi, tayyorgarligi, 
qobiliyati muhim rol o’ynaydi. Masalan, tasviriy san’atni o’qitishda yaqindan uzoqqa 
borish printsipida ish tutish maqsadida o’qituvchi avval bolalarga yaqin bo’lgan 
o’zbek xalqining tabiati, turmushi, mehnatini tasvirlovchi O’zbekiston rassomlari 
asarlarini, so’ngra O’rta Osiyo, SHarq, Yevropa mamlakatlari san’atini o’rgatadi. 
Yuqoridagi fikrlardan maktabda tasviriy san’atdan dars va darsdan tashqari ishlar 
jarayonida didaktik printsiplarga rioya qilishning nihoyatda muhimligini sezib olish 
qiyin emas. Didaktik printsiplar o’quvchilarning badiiy ta’limi, tarbiyasi va 
rivojlanishiga shart-sharoitlarni yaratadi.