Shaharsozuk tarixi

Toshkent. Markaziy qism rejasi
tarhi. 1954-y. Toshgiprogor.
43

---

qavatlilari 43 foiz, to ‘rt qavatlilari 80 foiz, bir-ikki qavatlilari 7 foiz 
bo'lishi kerak edi.
Toshkent aholi sonining to ‘xtovsiz ortib borishi turar-joy qurilishida 
bu rejaning noto‘g‘ri tuzilganligini ko'rsatdi. Bundan tashqari zilzila 
oqibatlari tasdiqlangan bosh rejadagi qavatlilik nisbati va uylar 
zichligini kamaytirish nuqtai nazaridan qayta ko'rib chiqilishiga sabab 
b o ‘ldi.
1972-yilda Toshboshplaninstituti (arxitektor Yu. Pureskiy) Toshkent 
viloyatining turttan rejasi tarhini ishlab chiqqandi, unda shahaming 
rivojlantirish masalasi odamlar istiqomat qiladigan joylar 
guruhli 
nuqtai nazaridan qarab chiqilgan.
Shaharning tarixiy joylari: Pushkin, Beruniy, Usmon Nosir ko‘cha- 
lari shahaming asosiy dov-daraxtli va ishlab chiqarish mintaqalarini 
umumshahar markazi bilan bog‘lab turadi. Sifat jihatidan yangi tezyurar 
va muntazam harakatli shohroh tizimlari shakllana boshladi. Ushbu 
turdagi shohrohlarning dastlabki namunalari Xalqlar Do'stligi (hozirgi 
Bunyodkor) Furqat, Ahmad Donish, Qodiriy ko£chalari bo‘ldi, ular 
shahaming yirik mintaqalarini o ‘zaro va umumshahar markazi bilan 
tutashtirib turadi.
Toshkent markazi — shahaming rivojlantirishning birinchi o ‘rindagi 
majmui. Bu yerda shahar markaziy qismini qurish loyiha uchun uchun 
o'tkazilgan konkurs m uhim aham iyat kasb etdi (1964-y.), unda 
0 ‘zbekiston arxitektorlari — Toshgiprogor institutida ishlab chiqilgan 
loyiha mualliflarining yuksak mahoratlari ta’kidlab o ‘tilgandi. Yakuniy 
variantni Toshgiprogor va shaharsozlik SNIIPning birlashgan kuchlari 
ishlab chiqdi.
Toshkentni rivojlantirish qurilishning bosh rejasi bo'yicha silsilaviy 
maydonlar tizimi markazning ayrim majmualarini shahar janubi-g‘arbiy 
qismining obod tum anlari bilan tutashtiradi. Furqat, 0 ‘zbekiston 
ko‘chalari va Istiqlol shoh ko‘chasi chorrahasida joylashgan Istiqlol 
maydoni, shunday ahamiyatga ega.
U Yakkasaroy, Shayxontohur va Chilonzor tumanlarini shahar 
markazi bilan tutashtirib, yirik naqliyot tarmog‘i hisoblanadi. Boshqa 
maydonlardan farqli o'laroq Mustaqillik maydonida (1980-y., E. Ro­
zanov rahbarligidagi arxitektorlar guruhi) 9—12 qavatli karkas panelli 
turar-joy binolari qad ko‘targan, yirik ixtisoslashgan savdo va umumiy 
ovqatlanish korxonalari qurilgan.
Mustaqillik va Xadra maydonlarini o ‘zaro birlashtirib turgan yo‘l 
markaz uchun shaharsozlik ahamiyatiga ega b o ‘lgan. Ular oralig‘idagi
44

---

irmsofa — bu markazning kengligi bo‘lib, Amir Tem ur xiyobonidan 
lortib Chorsu maydonigacha cho‘zilgan.
0 ‘zbekistorming qadimgi shaharlari eski va yangi qismlarini birlash- 
tirishda ayrim um um iy yo‘nalishlar bilan bir qatorda o ‘ziga xos 
xususiyatlar ham mavjud. Samarqand shahii bunga yorqin misol b o ‘la 
oladi. Bu yerda qayta qurish bilan birga tarixiy mintaqalami saqlab 
qolish, tarixiy majmualarning umumshahar ahamiyatidagi yirik nam u­
nalari bilan uyg‘unlashtirish vazifasi yuzaga keladi.
Qayta qurishning barcha bosqichlarida Sam arqandning asosiy 
markazi yangi va eski shahar oralig‘ida joylashgan hamda ikkala qismni 
birlashtiruvchi halqa hisobga olingan.