Ichki kuchlar epyuralarini qurish 1- §. Ichki kuchlar epyuralarini qurish tartibi

---

27
II bob
 
ICHKI KUCHLAR EPYURALARINI QURISH 
1- §. Ichki kuchlar epyuralarini qurish tartibi 
Yuqorida aytib o‘tilganidek, ichki kuchlar epyurasi deb sterjen o‘qi 
bo‘ylab ichki kuchlar o‘zgarishini ifodalovchi grafikka aytiladi. Kesish 
usuliga asoslangan holda epyuralarni qurish quyidagi tartibda amalga 
oshiriladi:
1.
Tayanch reaksiyalari aniqlanadi. Buning uchun hisob sxemasida 
tashqi kuchlar va tayanch reaksiya kuchlari ko‘rsatilib, butun sistema 
uchun statikaning muvozanat tenglamalari tuziladi va ulardan noma’lum 
tayanch reaksiyalari topiladi. 
2.
Sterjen o‘qi uchastkalarga ajratiladi. Uchastkalar chegarasi 
sifatida kuch va momentlarning qo‘yilish nuqtalari, yoyilgan 
kuchlarning boshi va oxiri, kuch intensivligining o‘zgarish nuqtalari va 
sterjen o‘qlarining burchaklarini o‘zgarish joylari olinadi. 
3.
Har bir uchastkadan kesim o‘tkazib, uchastka 2 ta qismga 
ajratiladi va ulardan biri tashlab yuboriladi. Sterjenning qoldirilgan 
qismi boshiga 
y
n
–z
n
sanoq sistemasi o‘tkaziladi (bu yerda 
n 
– uchastka 
tartib raqami, 
z
n
– sterjenning bo‘ylama o‘qi bilan mos keluvchi o‘q). 
Mos ravishda o‘tkazilgan kesim uchastka boshidan 
z
n
masofada yotadi. 
4.
Sterjenning qoldirilgan qismi uchun muvozanat tenglamalaridan 
foydalanib, kesimdagi ichki kuchlar kattaliklarining
ordinatasi 
z
n
ning 
funksiyasi sifatida topiladi, ya’ni 
M
eg
n 
= f
1
(z
n 
); N
n
 = f
2 
(z
n 
);
bur
n
М
= f
3
 (z
n
); Q
n
 = f
4
 (z
n
)
5.
Sterjenning o‘qi bo‘ylab yuqoridagi funksiyalarning grafiklari 
chiziladi, bu grafiklar esa ichki kuchlarning epyurasi hisoblanadi. 
Epyuraning har bir ordinatasi (ichki kuchning kattaligi) shu ordinataga 
mos keluvchi sterjen ko‘ndalang kesimidagi ichki kuchning miqdorini 
ko‘rsatadi. 

---

28
6.
Qurilgan epyuralarning to‘g‘riligini tekshirib, ichki 
kuchlarning eng katta va eng kichik qiymatlarga to‘g‘ri keladigan 
sterjenning kesimlari aniqlanadi.
Shular asosida quyidagi xulosani aytish mumkin: uchastka deb 
sterjenning shunday qismiga aytiladiki, unda
M
eg
 = f
1
(z),
bur
М
= f
2
(z 
), N = f
3
(z), Q = f
4
(z)
funksiyalar uzluksiz va differensiallanuvchi 
bo‘lishi kerak. 
2- §. Cho‘zilish va siqilishda ichki kuchlar epyuralarini qurish 
Agar tashqi kuchlar ta’sirida sterjen ko‘ndalang kesimida faqat 
bo‘ylama ichki kuch 
N
hosil bo‘lsa, bu holda cho‘zilish yoki siqilish 
deformatsiyasi paydo bo‘lib, bu holat markaziy cho‘zilish yoki siqilish 
deyiladi. Cho‘zilish va siqilishda faqat 
N
 
kuchining epyurasi quriladi. 
Shartli ravishda cho‘zilishga doir barcha kattaliklarni (+), 
siqilishga doir kattaliklarni esa (–) ishora bilan qabul qilamiz. 
1-misol. 
Berilgan sterjen (2.1
a
-rasm) uchun bo‘ylama kuch
N
ning epyurasi qurilsin. 
3
1
=
l
m, 
1
2
=
l
m, P
1
= 4 tk, P
2
= 6 tk. 
Tayanchdagi reaksiya kuchi 
R
1
ni aniqlaymiz (bu tayanchda
gorizontal reaksiya kuchi va reaktiv moment 0 ga teng bo‘ladi): 
∑
Z
1
= - P
1
+ P
2 
+ R
1
= 0, R
1 
= P
1
– P
2
= 4tk – 6tk = - 2tk
Yechimdagi (–) ishora tayanch reaksiyasining haqiqiy yo‘nalishi 
shaklda ko‘rsatilgan yo‘nalishga qarama-qarshi ekanligini bildiradi.
Agar 
R
reaksiya kuchida strelka ikki tomonga yo‘nalgan bo‘lib, 
bitta yo‘nalishga (x) belgi qo‘yilgan bo‘lsa, u holda bu yo‘nalish 
reaksiya kuchi qiymatini topishdan oldin qo‘yilgan yo‘nalish bo‘lib, 
belgi qo‘yilmagan yo‘nalish reaksiya kuchi qiymati topilgandan keyingi 
haqiqiy yo‘nalishdir. Bu holda R
2
=2tk bo‘ladi. 
Bu sterjenni 2 ta uchastkadan iborat deb qarash mumkin. 
1. Sterjenning I uchastkasidan (0 
≤
z
1
≤
1
l
) kesim (2.1
b
- rasm) 
o‘tkazib pastki qismini qoldiramiz (2.1
d
-rasm), yuqori qismini esa 
tashlab yuboramiz (2.1
b
-rasm). Tashlab yuborilgan qismining ta’sirini 
N
1
 
ichki kuch orqali belgilaymiz va uni cho‘zuvchi deb hisoblab, 
qoldirilgan qismi uchun muvozanat shartlarini yozamiz: 
∑
Z
1
= N
1 
– P
1
= 0, bundan N
1
= P
1
= 4 tk bo‘ladi.

---

Document Outline

• • II bob 
  • ICHKI KUCHLAR EPYURALARINI QURISH