Marat Mamadshoev: jurnalistikadagi etika

Siyosiy arboblar ommaviy axborot vositalarining diqqat
markazida
Ammo yuqorida sanab o’tilgan cheklovlar siyosiy arboblar yoki
mashhur insonlar va ularning qarindoshlariga nisbatan gap
ketganda ishlamaydi. Bunday hollarda gap amaldorlar,
siyosatchilar, jamoat arboblari va boshqalar haqida ketadi.
Agar jamoat arbobi yoki uning biron bir qarindoshi tomonidan
sodir etilgan jinoyat to’g’risida ma’lumot tasdiqlansa, bunday
ma’lumotlar jamoat manfaatlari yo’lida ommaga e’lon qilinishi
kerak.
Umuman olganda, jurnalistlar ushbu qoidalarning barchasi
ijodiy qo’llanilishini talab qilishini tushunishlari kerak.
Masalan, jurnalistika etikasining ko’plab kodekslarida
millatlararo yoki dinlararo nizolarni qo’zg’atmaslik talablari
mavjud.
Biroq, bu talab, afsuski, sodir bo’lishi mumkin bo’lgan
“etnik jinoyatchilik” tushunchasini bekor qilmaydi. Bunday
hollarda ishtirokchilarning milliy yoki boshqa guruhga
mansubligi haqida gapirish oqlanadi.
Shuningdek, jamoat arboblarining shaxsiy hayotga bo’lgan
huquqi bekor qilinmaydi. Ruxsat berilgan chegara ba’zan juda
nozik va tanlov har doim o’zingizning fikrlashingizga
bo’g’liq. Auditoriyangizga yondashuvingiz ijtimoiy ahamiyatga
ega ekanligini isbotlang.
Axloqiy kodekslarning umumiy va o’ziga xos xususiyatlari
Turli mamlakatlarda jurnalistika etikasi kodlari o’ziga xos
xususiyatlarga ega. Ular jurnalistlar ishlaydigan muhitning
xususiyatlarini hisobga oladi. Masalan, Tojikiston
Jurnalistlarning Kodeksida mahalliychilikka qarshi kurash
zarurligi haqida gapiriladi va Bolqonda jurnalistlarga

---

mazhablararo nizolarni qo’zg’ash xavfi haqida ogohlantiriladi.
Ya’ni, monoetnik mamlakat uchun bu normalar ortiqcha bo’lishi
mumkin.
Hatto bitta mamlakatdagi turli ommaviy axborot vositalarining
jurnalistik kodekslari ham har xil bo’lishi mumkin.
Jurnalistik etika kodekslarining barcha o’ziga xos
xususiyatlari bo’lishiga qaramay, bir nechta umumiy axloqiy
me’yorlar mavjud. Xususan, ularning asosiylari YuNESKO
shafeligida o’tkazilgan jurnalistlarning maslahat
yig’ilishlarida aniqlab olingan.
Unda fuqarolarning ishonchli ma’lumot olish huquqi, shaxsiy
hayoti va qadr-qimmatini hurmat qilish, umumbashariy
qadriyatlar va madaniyatlarning xilma-xilligi, urushlar va
boshqa muammolarga qarshi kurashish zarurligi haqida gap
boradi.
Shu bilan birga, O’rta Osiyo mamlakatlarining jurnalistik
axloqiy kodekslarida ushbu normalar ijodiy yondashuv bilan
ishlab chiqilgan va batafsil yoritilgan.
Ularda quyidagilar haqida gapiriladi:
materiallar ishonchli va xolis bo’lishi kerak;
Axborot manbalarini himoya qilish;
Fakt va fikr o’rtasidagi ajratib turuvchi chiziqni
chizish;
Shahsiy hayot dahlsizligini hurmat qilish;
U yoki bu asosga ko’ra kamsitish mumkin emas;
tijorat manfaatlaridan mustaqillik;
Plagiat qilmaslik;
Xatolarni ommaga oshkoralik ravishda tuzatish.