Mavzu: O'zbekistonda donli ekinlar yetishtrishning mintaqviy xususiyatlari reja: kirish

316,4
ming gektar 
(o‘tgan yilga nisbatan 
42,6
ming gektar ko‘p), shundan 
181,7
ming gektar 
soya, 
72,7
ming gektar kungaboqar, 
36,4
ming gektar kunjut, 
2,5
ming gektar zig‘ir 
va 
22,2
ming gektar maxsar ekinlar ekilishi belgilandi. 
Ushbu maydonlardan jami 
434 ming
tonna (o‘tgan yilga nisbatan 134% ko‘p) moyli 
ekinlar mahsulotlari yetishtirilishi prognoz qilinmoqda. 

---

18 
II. BOB O’ZBEKISTONDA DONLI EKINLARNING ISTIQBOLLARI 
2.1. Yurtimizda eng ko’p tarqalgan donli ekinlar
O‘zbekistonda joriy yil 7,8 million tonna don ekinlar yetishtirilishi belgilangan 
Davlat statistika qo‘mitasi xabariga ko‘ra, ushbu ko‘rsatkich 2019 yilning mos 
davriga nisbatan 102,4 foizni tashkil qildi. 
Shundan, boshoqli don ekinlari 6 million 46,8 ming tonna yoki jami ishlab 
chiqarilgan don ekinlarining 90,7 foizini tashkil qildi. 
Boshoqli don ekinlari yetishtirishning eng katta hajmi - 5 million 143 ming 
tonna yoki umumiy yetishtirish hajmdan 85,1 foizi fermer xo‘jaliklarida qayd etildi. 
Boshoqli don ekinlari ishlab chiqarish umumiy hajmining eng yuqori ulushi 
Qashqadaryo viloyati (12,9 foiz) hissasiga to‘g‘ri keldi. Shu bilan birga, Jizzax (10,5 
foiz) va Farg‘ona (10 foiz) viloyatlarida ham boshoqli don ekinlari ishlab 
chiqarishning yuqori ko‘rsatkichlari qayd etildi. 
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 30 sentyabrdagi 
«2020 yil hosili uchun kuzgi boshoqli don ekinlari navlarini joylashtirish va boshoqli 
don yetishtirishning prognoz hajmlari to‘g‘risida»gi qaroriga binoan, 2020 yil 7 
million 838 ming 910 tonna hosil olish rejalashtirilgan.
Donchilik qishloq xo’jalik 
ishlab chiqarishning eng muhim sohalaridan biridir. Dala ekinlari ulushida donchilik 

---

19 
ulushi juda katta. Jahon mamlakatlarida donli ekinlardan ko’p tarqalgani bug’doy, 
sholi, makkajo’xori, arpa, Jo’xori, tariq, suli, javdardir. Dili ekinlarning halq xo’jaligida 
ahamiyati juda katta. U oziq-ovqat sanoatida va chorva mollari uchun ozuqa 
tayyorlashda hal qiluvchi rol o’ynaydi. Donli ekinlardan bug’doy bilan sholini aholi 
ko’p iste’mol qiladi. Donli simliklar o’zida inson organizmi uchun zarur bo’lgan 
oqsilmoddasiva uglevodni ko’p saqlaydi. Masalan, agar bug’doy o’simligining 
kimyoviy tarkibi 100 desak, shundan 13,6% ni suv, 16,8% ni oqsil moddasi, 63,8% 
niuglevod, 2 %ni yog’ va boshqalar tashkil qiladi. Shuningdek donli o’simliklarning 
tarkibida fermentlar va komileks B vitaminlari (B
1
, B
2
, B
6
), PP va provitamin A bor. 
Don va don mahsulotlari non tayyorlashda, makaron ishlab chiqarishda, 
konditerlik mollari tayyorlashda, ozuqa konsentratlari, konserva tayyorlashda, 
shuningdek, pivo, spirt, kraxmal tayyorlashda, to’qimachilik va sanoatning boshqa 
sohalarida keng qo’llaniladi. Donning davlat oziq-ovqat zahirasi eksport predmeti 
sifatida ham ahamiyati katta. G’alla o’simliklarning turlari dunyoning turli xil 
mamlakatlarida yaratilgan. Bug’doyning ko’pgina navlari dastlab Zakavkaz’da 
yaratilgan va rayonlashtirilgan. Yumshoq bug’doy dastlab Eronda, Zakavkazeda, O’rta 
Osiyoda tarqalgan. Javdarning vatani Kavkaz va O’rta Osiyo, makkajo’xoriniki 
Amerika, sholiniki Italiya, Jo’xoriniki Afrikadir. Mamlakatimizda agritexnika 
ta’limining ilg’or usullarini qo’llash bilan g’alla o’simliklaridan yuqori hosil 
olinmoqda. Yerni vaqtida haydash, o’simlik navlari muayyan sharoitga maqbul 
rayonlashtirish, o’simlikka o’g’it, suv ishlov berishning optimal variantlaridan 
foydalanish samara bermoqda.
Boshoqli don ekinlaridan yuqori va sifatli hosil olishning asosiy garovi, bu 
yerni ekishga sifatli tayyorlash, mintaqaning tuproq-iqlim sharoitlarini inobatga olib 
nav tanlash, sifatli urug‘lik, ekish muddati va meʼyorlari, g‘alla nihollarini to‘liq 
undirib olish hamda o‘z muddatida parvarishlashni amalga oshirishdan iborat.