O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

gan. M asalan, Termizdan 
Rim tangalari xazinasi, 
Afrosiyobdan 
Rim 
sopol shamdonlari, Misr muhrlari 
topilgan.
Buvuk ip a k vo'ti Chian Szvan tavsifrda.
 
Mil. av. 138-yili 
Xitoy
imperatori 
U Di 
elchi 
Chjan 
Szyanni ko‘chmanchi xun qabilalariga
qarshi kurashda ittifoqchiva hamkorlar topish uchun jo'natadi. Xunlar
Xitoyning shim oliy tumanlarini talon-toroj qilardilar. Elchi xunlar qo'liga
asir tushadi va o ‘n yilcha hibsda yotadi. U asirlikdan qochib, Markaziy
Tyan-Shan dovonlari orqali Issiqko'lga chiqadi. Norin daryosi bo'ylab
Farg'ona vodiysiga keladi. Bu yerda o ‘zi uchun vodiydagi shaharlarni
kashf etadi. Mazkur shaharlar Farg'ona podsholigiga qarashli ekanini
bilib oladi. Tabiiyki, elchi Xitoyning xunlarga qarshi kurashida Farg'ona
hukmdorining yordamini olmoqchi bo'ladi. Lekin Farg'ona hukmdori faqat
savdo-sotiq aloqalarini o'rnatish istagini bildiradi. Chjan Szyan janub
sari sayohatini davom ettiradi. Oloy vodiysidan o'tib, yana xunlar qo'liga
tushib q o la d i. Bir yildan keyin vataniga qaytadi. Elchi Xitoy imperatoriga
ko'rgan-bilganlarini so'zlab beradi. U Xitoyga Farg'ona otlaridan birini va

---

29
beda urug'idan olib kelgandi. Bu otni xitoyliklar «Samoviy» deb ataganlar. 
Imperator U Di o‘z saroyi yaqinida beda ektiradi. Keyinchalik u Xitoyning 
butun shimoli bo'ylab ekiladigan bo'ladi. Xitoyliklar anor, uzum, bodring 
va yong'oq ekishni ham yo'lga qo‘yadilar.
Shunday qilib, Chjan Szyanyurgan yo'l bo'ylab 
mil. av. II — I asrlarda
Xitoy mamlakatini M arkaziy va G'arbiy Osiyo bilan bog'lovchi jahon 
ahamiyatiga ega Buyuk ipak yo'li o'tadigan bo'ldi. Farg'ona vodiysida 
Ipakyo'li 
ikki tarmoqqa 
bo'lingan. Birinchisi 0 ‘zgandan Axsi shahri, 
Qamchiq dovoni orqali (yozda) lloq vohasi va Toshkentga kelgan. Ikkin- 
chisijanubiy tarmoq bo'lib, 0 ‘zgandan 0 ‘sh, Quva, Marg'ilon, Qo'qon 
orqali Xo'jand, Samarqand, Buxoroga o'tgan. Asosiy karvon yo'llaridan 
tashqari ichki savdo yo'llari ham bo'lgan. Biri Axsidan Koson orqali Chust 
vohasiga o'tgan. Yana biri Pop, Zarkent orqali konchilar qarorgohlariga 
va yaylovlarga borgan. Qurama va Oloy tog'lari qazilma boyliklari va 
Zarafshon daryosi boyliklari tufayli bu yo'l tarmog'ini 
«Oltin y o ‘l» 
deb 
atashgan. Arxeologlar ibodat tartiblari bilan bog'liq jez milga qo'ndirilgan 
qimmatbaho toshlarqadalgan qush shaklini topganlar. Markaziy Osiyo 
kumushiga ehtiyoj sezgan mamlakatlarga boradigan 
«Kumush y o ‘l»
hambo'lgan. Bu yo'l X a z a r xoqonligi va Bulg'or davlati orqali Kiyev Rusi 
va Yevropa mamlakatlariga borgan. U Buyuk ipak yo'lining shimoliy 
tarmog'i hisoblanib, VI asrdan boshlab ishga tushgan.

---

30