“bozor iqtisodiyoti nazariyasi-rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasi”

 
7.2. Iqtisodiy “mo`jizada” milliy xususiylik ahamiyati 
 
Yaponiyaning nisbatan qisqa vaqt ichida qoloqlikdan chiqib, katta ijtimoiy-
iqtisodiy taraqqiyot yo`liga o`tib, dunyoda yyetakchi mamlakatlarga aylanishi, 
iqtisodiy rivoj darajasining juda yuqori bo`lishligi, buyuk iqtisodiy salohiyatga ega 
bo`lib, dunyoda AQSHdan keyin ikkinchi o`rinni egallashi “mo`jiza” nomini 
olgan. 
Bu “mo`jiza”da albatta milliy xususiyatlarning o`rni kam bo`lmagan. Milliy 
urf-odatdagi o`ziga xoslik tomonlardan tartiblilik, sharqiy tarbiya kabilar, oilada, 
katta-kichik o`rtasidagi munosabat, umumiy birlik, ayol va erkak munosabatlari 
kabilarning iqtisodiy faoliyatga ta’siri bo`lgan. Bunda itoatkorlik xususiyatining 
ijobiy tomonlari ko`p bo`lgan. Oilaviy bir-birini qo`llash, ishonch kabilar mavjud 
bo`lib, kompaniya, firmalar xatto oilaviy-klanlik asosida tashkil topishi kabilardir. 
Birgalikda ish tutish, har bir harakatning bir-biriga bog`liqligi, o`z vaqtida ijro 
etishlik xususiyatlarining iqtisodiy taraqqiyotdagi o`rni albatta katta. Milliy 
o`zgalikka qo`shni Xitoy va Koreyaning ta’siri katta bo`lgan. Ma’lumki, asriy 
qo`shnilik diniy, urfiy umumiylik, iqtisodiy aloqalar albatta o`z izini qoldirgan. 
Shu bilan birga bu mamlakatlarning Yaponiya asoratida bo`lishining ham ta’siri 
bo`lgan. 
Aytish mumkinki, bu xususiyatlar Yaponiya iqtisodiy “mo`jiza”da ijtimoiy 
hayot ta’siri sifatida yuz bergan. G`arbdagilarning bunday holatga “yagona oila” 

---

122 
deb nom berishida albatta jon bor. Chunki Yaponiya “mo`jiza”sida milliy birlik 
ta’siri bo`lib, Yaponiya kompaniyalari buni yapon xalqiga xos sinfiy dunyo 
tariqasida foydalanishga urinilgan va g`oyaviy turtki sifatida ishlatilgan. Ma’lumki, 
G`arb va Amerika bilan raqobatda albatta millatni birlashtirish, jipslashtirishda 
qo`l kelgan. Yaponiya kompaniyalari esa bundan o`z manfaatlariga qaratgan xolda 
korxonalarini “ikkinchi oila” sifatida foydalanib, ishchi-xizmatchilarni o`ziga jalb 
etishda bu g`oyani keng qo`llashga harakat qilganlar. “Ikkinchi oila” g`oyasi yapon 
menejmentida katta o`rin egallaydi. Buning natijasi shuki, yollanuvchi kopaniyada 
deyarli umrbod band bo`lishi kerak. Ish joyini almashtirish faqat kompaniya ichida 
bo`lib, kompaniyadan chiqib ketmasligi kerak, ya’ni u kompaniyani oilaga 
o`xshatib, doimiy bog`langan bo`lishligi talab etiladi. Bunday tartib G`arbda 
tushunilishi qiyin. Chunki bu yerda ishchi-xizmatchilarning ish joylarini 
o`zgartirishi odatiy tusda bo`lib, erkin xolda kompaniyalarni almashtira oladilar, 
kompaniyalarni o`z istagi bo`yicha o`zgartiraberadilar va ularni shaxsiy bog`liqlik 
tomonlari yo`q. 
Yaponcha “ikkinchi oila” tartibining qo`llanilishida katta ustunlik mavjud. 
Chunki kompaniya ichida ish joyini o`zgartirish kompaniya bilan yaxshi tanishish, 
uni maqsadini, tizimini to`liq tushunish imkonini beradi. Kompaniya faoliyatini 
to`la xolda bilish, ayniqsa boshqaruvchi menejerlar uchun zarurdir. Yirik Yaponiya 
“Masusita Denki» kompaniyasining asoschisi Masusita bu sohada quyidagilarni 
ta’kidlaydi: 
1.Siz bilan ishlaydigan odamlarni oilangiz a’zolari deb biling. Muvaffaqiyat 
avvalo ish bilan bog`liq bo`lgan odatlarning bir-birini yaxshi tushunishlariga 
bog`liqdir. 
2.Tovarlarni 
sotilgandan 
keyingi 
ko`rsatiladigan 
xizmatlar 
undan 
oldingilariga qaraganda qadrliroqdir. Chunki bunday xizmatlar doimiy mijozlarni 
shakllantira oladi. 
3.Iste’molchiga o`zini jalb etadigan tovarlarni emas, balki ularga foydali 
tovarlarni soting. 
4.Faqat xalol ishlashning o`zi kifoya emas. Qanday ishni bajarishdan qat’iy 
nazar, o`zingizning ishingiz uchun yagona javobgar ekanligingiz to`g`risida 
o`ylashingiz kerak. 
5.Agar foydasiz ishlasak, bu jamiyat oldidagi jinoyatdir. Jamiyat kapitali, 
uning odamlari, uning materiallaridan foydalanamiz, foydasiz ularni bekorga sarf 
etamiz, boshqa joyda bo`lsa ulardan samarali foydalanishgan bo`lishar edi. 
Albata bunday tartib o`z vaqtida samarali bo`lib, G`arb kompaniyalariga 
ta’sir ko`rsatgan. Davr o`zgarishi bilan erkin bozor munosabatlarining ta’siri 
kuchayib, bunday odatlar ta’siri ham o`zgarib, takomillashuvi kerak.
O`z vaqtida yaponcha monopoliyalarning asosini klan-oilaviy firmalar 
tashkil etib, ularning har biri o`nlab kompaniyalarni birlashtirgan. So`ngra ular 
Ikkinchi Jahon urushidan keyin Amerika va G`arbiy Yevropa kompaniyalari 
tamoyili asosida o`zgartirilgan xolda tashkil etilgan.
Yaponiya moliya tizimida aholi jamg`armalarining o`rni katta. Banklarga 
ishonch yuqoriligi natijasida ular bank jamg`armalarining 20 foizini tashkil etadi 

---

123 
va kredit tizimida salmog`li o`rinni egallab, iqtisodiy rivojlanishda keng 
foydalaniladi.