229
2
2
O
H
OH
OH
→
+
−
−
Yuqoridagi reaksiyalardan ko’rinib turibdiki, erkin radikallarni hosil bo’lishi
nurlangan hayvon va o’simliklarda kimyoviy birinchi reaksiyalarni vujudga
keltirar ekan. Bu esa “Nur kasalli”gining boshlanishidan dalolat beradi. Erkin
radikallarning tirik organizmida kimyoviy moddalar bilan o’zaro ta’siri 10
-5
-10
-6
sekundni tashkil etadi. Erkin radikallarni o’zaro kimyoviy
organik va noorganik
moddalar bilan o’zaro ta’siri oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarini to’g’ri va
noto’g’ri, ya’ni bevosita ta’siri natijasida hayvonlarga, o’simliklarga ta’sir etadi.
Bu haqda akademik A.M.Kuzinni radiasiyaning bevosita molekulaning
strukturasiga ta’siri haqidagi nazariyasi mavjuddir (A.M.Kuzin, 1986). Bu
nazariyaga asosan nurlantirilgan organizmda kislorodni miqdori asosiy rol
o’ynaydi. Chunki kislorod bilan tirik organizmda birinchi
reaksiyalar vujudga
keladi. Bu effekt natijasida nur kasalligi tobora rivojlanadi. Asosan kislorod effekti
gamma va rentgen nurlanishlarda
−
α
nurlanishga nisbatan ko’proq bo’ladi.
Kislorod effekti barcha biologik obyektlarda: biofizik, biokimyoviy hamda
fiziologik jarayonlarda o’z ta’sirini ko’rsatadi.
Kislorod effekti tibbiyot klinikasida “nur kasalligi”ning
rivojlanishida va nur
kasalligi bilan jarohatlanishini kamaytirish masalalarida qo’llaniladi.
Kemiruvchi hayvonlarda ko’pincha me’yorida bo’lgan kislorod bosimida (30-
45 GPa) da zararli ta’sirida hayvonlarni radiasiyaga bo’lgan chidamligi ortadi.
Kislorodni atrof-muhitda ortishi radiasiyadan keyingi tiklanish holatiga ijobiy
ta’sir etadi.
Shuni ham aytish kerakki, quyonlarda kislorodning past va me’yoridagi
bosimlarida kislorod effekti bo’lgan nurlantirilgan quyonda yashovchanlik
xususiyati kislorodning miqdori havoda yuqori bo’lgandagidan kamroq bo’lganini
aniqlangan.
“Nur kasalligi”ning mexanizmi haqida olimlar o’z qarashlariga egadirlar. Bu
haqda
ingliz olimi Li aytadiki, tirik organizmda juda sezgir molekulalar bor. Ana
shunday molekulalar asosan DNK bo’lib, ular “nishon” deyiladi. Agar radiasion
nur DNK molekulasiga urilsa nur kasalligi vujudga keladi deydi. Bu nazariya bir
hujayrali organizmlar uchun tasdiqlanadi. Ammo ko’p hujayrali organizmlar uchun
tasdiqlanmaydi. Keyingi nazariya tirik organizm nur kasalligiga chalinganida
hujayra va to’qimalardagi yog’lar radioaktiv nur ta’sirida suv,
vodorod peroksid,
al’degid, keton va epoksid kabi zaharli moddalar hosil bo’lib, nur kasalligiga olib
keladi deyiladi.
Akademik A.M.Kuzin nazariyasi bo’yicha atom nurlari ta’sirida modda
almashinish jarayonida sitoplazmatik jarayonlar tufayli hujayra strukturasida
o’zgarishlar sodir bo’ladi. Bu nazariya bilan akademik A.M.Kuzin tirik
organizmda fenolni
xinonga aylanishida semixinon, ortoxinon kabi moddalar
o’zgarishi bo’lib “nur kasalligi”ni vujudga keltiradi deydi. Keyingi nazariyalardan
biri, Yu.B.Kudryashov nazariyasi bo’lib, radiasiyaga chidamlilik organizmdagi
endogen himoya rolini o’ynaydigan moddalarga bog’liq deydi va kalamush,
2
2
−
−
−
+
→
+
Do'stlaringiz bilan baham: