O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta mahsus talim vazirligi

 
2.5. Korxonani rejalashtirish 
Rejalashtirish
- bu ma'lum bir istiqbolda korxonaning maqsad va vazifalarini 
aniqlash, ularni amalga oshirish usullarini tahlil qilish va resurslarni qo'llab-
quvvatlash. 
Rejalashtirish -
mo‘ljallangan ish yoki ma’lum bir xarakatlarni bajarish 
muddati, tartibi va ketma-ketligini ko‘zda tutuvchi chora-tadbirlar tizimi. 
Rejalatirish tartibga soluvchi jarayon sifatida korxona faoliyatini yakin va uzoq 
istiqbol sari ilgari surish, asoslab berish, muayyanlashtirish va izoxlab berishni 
ifodalaydi.
Rejalashtirishning asosiy vazifalari quyidagilar: 

maqsadni belgilash; 

---

40 

korxona faoliyatining turli xil yo‘nalishlari, iqtisodiyot va aholi uchun zarur 
bo‘lgan mahsulot ishlab chiqarishning iqtisodiy jixatdan maqsadga muvofikligini 
asoslab berish; 

zarur moddiy-texnika asosini shakllantirish; 

moliyalashtirish manbalarini aniqlash; 

yakuniy natijalarning ijobiy bo‘lishiga erishish. 
Rejalashtirish tamoyillari: 

ilmiylik tamoyili; 

majmuaviylik tamoyili;

proporsionallik tamoyili; 

uzluksizlik tamoyili; 

optimallik tamoyili; 

moslashuvchanlik tamoyili. 
Rejalashtirish turlari: 

strategik rejalashtirish (10-15); 

uzoq muddatli rejalashtirish (3-5); 

qisqa muddatli rejalashtirish (1-3); 

joriy rejalashtirish (choraklar). 
Rejalashtirish boshqarish jarayoni sifatida o‘z texnologiyasiga ega bo‘lib, bu 
texnologiya korxonaning rejalashtirilayotgan davrdagi maqsad va vazifalarini 
aniqlash, bajaruvchilarga muayyan vazifalarni belgilash, vazifalarning turi, kattaligi 
va muddatiga ko‘ra aniqlashtirish, shuningdek, ishlab chiqarish faoliyati natijasi - 
daromad yoki foyda olishni o‘z ichiga oladi. Bu vazifalarni bajarishda quyidagi 
omillar xisobga olinadi: 

ishlab chiqarish quvvatining mavjudligi va tuzilmasi; 

xodimlar soni, ixtisos tarkibi va malakasi; 

moliyaviy resurslar; 

aylanma mablag‘lar mavjudligi va unga bo‘lgan extiyojlar; 

ilmiy-texnik tadqiqotlar tuzilmasi va tayyorlik darajasi; 

---

41 

mahsulotni sotish kanallari. 
Rejalashtirish quyidagi talablarga javob bergan takdirdagina samarali va 
ishonchli xisoblanadi: 

rejalashtirishning xar bir elementi va bosqichi kat’iy ravishda asoslab 
berilishi; 

rejadagi vazifaning aniq va o‘z vaqtida bajarilishi, ya’ni rejaning adresliligi; 

reja bajarilishini doimiy va uzluksiz ravishda xisobga olish, nazorat qilish va 
unga zarur xollarda o‘zgartirishlar kiritish; 

ichki va tashki muxitdagi o‘zgarishlarni ijobiy qabul qilish, shuningdek, 
korxona faoliyatini ro‘y bergan o‘zgarishlarga mos ravishda o‘z vaqtida qayta 
tashkil qilish; 

fan-texnika taraqqiyoti va xo‘jalik yuritishning ilg‘or tajribalariga tayanish. 
Rejalashtirishning xar bir turi o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, 
kuyidagilardir:

belgilangan rejalashtirish oralig‘ining aniqligi; 

integratsiya va differensiatsiya darajasi, shuningdek, rejalashtirilayotgan 
ko‘rsatkichlar miqdori; 

ishlab chiqarish xarajatlari va natijalarini xisob-kitob qilish darajasining 
aniqligi; 

rejani tayyorlovchilar va amalga oshiruvchilar o‘rtasidagi majburiyatlarni 
taksimlash tartibi.