Vol. 32 (2023): Miasto Przyszłości +62 811 2928008



Download 316,9 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/3
Sana14.04.2023
Hajmi316,9 Kb.
#928269
  1   2   3
Bog'liq
262 263 Ekolingvistika – Tilshunoslikda Yangi Soha Sifatida



Vol. 32 (2023): 
Miasto Przyszłości +62 811 2928008 .
 
262 
Miasto Przyszłości 
Kielce 2023 
Impact Factor: 9.2
ISSN-L: 2544-980X
 
Ekolingvistika – Tilshunoslikda Yangi Soha Sifatida 
 
Suvonova Ruxsora 
1
 
 
Annotatsiya:
Ushbu maqolada tilning ekologik masalalariga oid dastlabki fikr-mulohazalar 
bayon etildi. O„zbek tili lingvoekologiyasining tadqiqot manbalari haqida so„z yuritildi. Til sofligini 
saqlovchi omillar xususida so„z borgan. Til taraqqiyotini belgilovchi omillar to„g„risida ham to„xtalib 
o„tildi. 
Kalit so‘zlar: 
lingvoekologiya, til ekologiyasi, lingvistik omillar, ekstralingvistik omillar, 
parazit so„zlar.
 
 
Jahon tilshunosligida sotsiolingvistika, psixolingvistika, lingvoekologiya, lingvokulturologiya kabi 
yangi yo„nalishlar rivojlanayotgan bir vaqtda bu kabi sohalar har bir tilda o„zining tahlilini kutayotgan 
zamonaviy mavzular bo„lib kelmoqda. Bugungi dunyo tillari, shu jumladan, o„zbek tili taraqqiyotida 
ham bu yo„nalishlar yetarlicha tadqiq etilmagan. Hozirgi kunda tillararo chatishuvlar, o„zaro muloqot 
jarayonida til me‟yorlarining buzilishi va dunyo tillarining yo„qolib borishi kabi muammolar yuqorida 
sanab o„tilgan sohalarning rivoji uchun asos bo„la oladi. Tillardagi ekologik muammolarni hal etish 
esa har bir til uchun zaruratga aylanib ulgurdi. 
 
Dunyo tilshunosligida lingvoekologiya termini “til ekologiyasi”, “ekolingvistika”, “lingvistik 
ekologiya” hamda “ekologik lingvistika” kabi terminlar bilan bir paytda iste‟molda qo„llanilmoqda. 
Ekolingvistikaning rivoji amerikalik tilshunos olim E.Xaugenga borib taqaladi. U 1972-yilda 
ekolingvistika masalalariga oid dastlabki fikr-mulohazalarini e‟lon qiladi. Keyinchalik 1990-yilda 
M.Xellideyning soha tadqiqiga oid asari chop etiladi va ekolingvistika fanining rivojiga turtki bo„ldi.
2
A.Fill, X.D.Paluanova
3
, N.N.Jabo, L.A.Brusenskaya, E.G.Kulikova kabi olimlar ham til ekologiyasi 
haqida atroflicha tadqiqot olib borishgan. Alvin Fill o„zining ekolingvistika muammolariga oid ilmiy 
qarashlarini o„z asarida berib o„tadi va uning kirish qismida atama to„g„risida qisqacha ta'riflar 
keltiradi. A.Fillning ushbu kitobi butun dunyoda ekolingvistikaning o„sishiga zamin yaratdi.
Ekolingvistika – ekologiya va lingvistika fanlari bilan doimiy aloqada bo„lib, rivojlanib boruvchi 
fandir. “Ekologiya organizmlar va ular bilan atrof-muhit o„rtasidagi o„zaro munosabatlarni 
o„rganadigan fan sifatida ham talqin qilinadi”
4
va lingvistika bilan birga tilga bo„lgan munosabatlarni 
atroflicha o„rganadi. Tilshunoslik sohasiga birinchi marta “ekologiya” atamasi esa Jon Trim tomonidan 
kiritilgan. Ekologiya biologik turlarning bir-biri bilan o„zaro ta‟sir aloqasini o„rgangani kabi, til 
ekologiyasi ham tilllarning bir-biri bilan o„zaro ta‟sir aloqasini va ularning boshqa (tillar bilan) tashqi 
omillar natijasidagi aloqasini o„rganadi. Tabiatdagi ekologik muammolar inson sog„ligini 
yomonlashtirdi. Til ekologiyasi muammolari esa ushbu tilning imkoniyatlariga putur yetkazadi. Shu 
jihatlardan olib qaralganda, ekolingvistika har qanday lingvistik va ekstralingvistik omillardan tilni 
saqlashdir. Hozirgi o„zbek adabiy tili taraqqiyotini belgilovchi omillar esa ikki xildir: 
1.
Lingvistik (lisoniy) omillar. Bularga muayyan tilning strukturaviy va sistemaviy xususiyatlari - 
fonemalar tizimi, lug„at boyligi, morfema tiplari, so„z yasash modellari, grammatik qurilishi, leksik, 
1
Urganch davlat universiteti Filologiya fakulteti talabasi 
2
Qo„ldoshev N.A Ekolingvistika: o„zbek tilida til va nutq sofligining lingvokulturologik tadqiqi: Filol. fan. 
bo„yicha falsafa d-ri (PhD) …diss. avtoref. – Farg„ona. 2021. – 6 b. 
3
Paluanova X.D. Ekologik terminlarning derivatsion-semantik xususiyatlari (o„zbek, qoraqalpoq, ingliz va rus 
tillari misolida): Filol. fan. d-ri …diss. – Toshkent. 2016
4
Ergashev A., Umumiy ekologiya, Toshkent,2003



Download 316,9 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish