«umumkasbiy va iqtisodiy fanlar» kafedrasi metrologiya va standartlashtirish fanidan amaliy mashg

Metrologiyaning asosiy postulatlari 
Mavzuni ko‘rib chiqishdan oldin quyidagi tajribani bajarib ko‘raylik: 
Bir dona chiroyli olma olamiz (haqiqiy, iste’mol qilinadigan olma). Uni 
tarozida, masalan savdo do‘konlaridagi o‘lchash tarozisida tortib ko‘ramiz. 
Aytaylik massasi 74 g chiqdi. So‘ngra uni kattaroq, masalan qoplangan
mahsulotlarni tortadigan erga qo‘yiladigan tarozida o‘lchab ko‘ramiz. Endi 

---

17 
olgan qiymatimiz 75 g. Keyin xuddi shu olmani yuk avtomobillarining 
massasini (10 tonnagacha) o‘lchaydigan katta tarozida o‘lchaymiz. Bu tarozi 
olmaning massasi yo‘q deb uning og‘irligini sezmaydi. Endi oxirgi tajriba, 
olmani bir necha bo‘laklarga bo‘lib, laboratoriya tarozisida har bir bo‘lakni 
tortamiz va yakuniy natijani hisoblaymiz. Olingan qiymatimiz quyidagicha 
bo‘lishi mumkin - 74,3718 g. Qarang-a, to‘rt xil o‘lchash vositasida to‘rt xil 
qiymat oldik. 
Xo‘sh, qaysi bir qiymatni haqiqiy deb olishimiz mumkin. Aslida, 
olmaning massasi qanday? Albatta, tajribada ko‘rilayotgan olmaning aynan 
olingan qiymati mavjud. Bu qiymatni biz chinakam qiymat deb ataymiz. 
Chinakam qiymat kattalikni miqdor jihatdan har tomonlama, bekami-
ko‘st va butkul tavsiflaydigan qiymat hisoblanadi. Ammo, uni aniq o‘lchash 
imkoniyati mavjud emas. Faraz qilaylik, o‘ta aniq o‘lchaydigan tarozi topdik 
va olmaning massasini aniqlamoqchimiz. Lekin bu tarozida aniq bir 
to‘xtamga kelgan qiymatni ololmaysiz. Chunki olmadan juda oz miqdorda (1-
2 molekula bo‘lsa ham) namlik kamayib turadi. Demak aniq qiymatni 
ololmaysiz. Biz hozir aniq o‘lchaydigan vosita bor deb hisoblayapmiz. Lekin 
aslida bunday o‘lchash vositasi yo‘q va bo‘lmaydi ham. Nima uchun 
deyishingiz tabiiy, albatta. Agar o‘zga sayyoraliklar kelib bizga aynan 
shunday, bekami-ko‘st, mutlaqo aniq o‘lchaydigan asbob olib kelib 
berishganda ham quyidagi paradoks bo‘lishi tabiiy. Metrologik